کاشت و پرورش درخت انجیر

انجیر به دلیل داشتن خاصیت آنتی اکسیدانی، یکی از موادی است که در کاهش، سرعت رشد سلولهای سرطانی نقش دارد، و همچنین در بیماری‌های گوارشی و کاهش وزن نیز، بسیار مفید می‌باشد، میوه این درخت، با داشتن ارزش غذایی و طبی بالا، دارای قند زیاد بوده و منبع مناسب پتاسیم، منیزیم، کلسیم و فسفر و سرشار از ویتامین‌های A، B و C و نیز منبع غنی فیبر غذایی است و این تنها بخشی از خواص این گیاه شگفت انگیز است، که بسیاری را ترقیب به کاشت، نگهداری و بهره برداری از آن میکند. در این مقاله همه چیز درباره کاشت و پرورش درخت انجیر برای شما آورده شده. پس اگر شماهم از علاقه مندان نگهداری از این میوه پرخاصیت هستید این مطلب را تا انتها مطالعه بفرمایید…

نام: انجیر

نام لاتین: Fig

نام علمی: Ficus carica

خانواده: Moracee (تیره توت‌ها)

کاشت و پرورش درخت انجیر

انواع گیاه انجیر

گیاه انجیر گیاهی زیبا و مقاوم است. ممکن است شما تنها یک نوع از آن را بشناسید، اما در واقع این گیاه انواع بسیاری با عادات رشدی متفاوت دارد. پیشنهاد ما این است که، گیاه‌تان را از میان انواعی که میوه خوراکی دارند، انتخاب کنید!
همانطور که گفتیم، درخت انجیر گونه‌های متفاوتی دارد، از گیاهان خزنده بگیرید تا درختان قائم غول آسا. تفاوت اصلی گونه‌های مختلف، در شکل برگ آنهاست. این گیاه را می‌توان در آب و هوا‌های مختلفی پرورش داد، و اگر فکر می‌کنید فضای بیرون خانه‌تان برایش مناسب نیست، میتوانید آن را به درون خانه بیاورید!

 

برای آشنایی با انواع گیاهان زینتی زیبا برای آپارتمان مقاله ۲۰ گیاه زینتی همیشه سبز در خانه را مطالعه کنید!

 

کاشت و پرورش درخت انجیر، مختص مناطق گرمسیری است، و این درخت در مناطق سرد، امکان رشد و باروری چندانی ندارد. به همین خاطر، بسیاری از افراد، در محیط داخلی منزل شروع به پرورش درخت انجیر می کنند.
کاشت درخت انجیر در گلدان، امکان شباهت سازی برای رشد را فراهم می کند. عده ای نیز کشت باغچه ای درخت انجیر را ترجیح می دهند، البته به یاد داشته باشد، در این صورت، در فصل زمستان باید پوشش مناسبی برای محافظت از سرما ایجاد نمایید.

درختچه انجیر کاشت انجیر در باغچه

 

گیاه شناسی انجیر

درخت انجیر از تیره توت هاست، و با نام لاتین فیکوس (Ficus) شناخته میشود، و از خانواده موراسه‌ (Moracee) میباشد، این گیاه دارای ۶۰۰ گونه می‌باشد که اغلب انواع آن وحشی یا زینتی هستند، مانند درخت معروف به درخت کاتوچو (فیکوس الاستیکا) که هم زینتی است و هم صنعتی.

از انواع زینتی این گیاه، میتوان به فیکوس بنگالنسیس و فیکوس رلیگیوزا اشاره کرد، که در تزئینات و به عنوان گیاه آپارتمانی مصرف زیاد دارند.

انواعی که در باغبانی از نظر مصرف میوه آن مورد استفاده قرار می‌گیرند، عبارتند از: فیکوس کاریکا، فیکوس پالماتا و فیکوس پودوکاریکا.

 

انواع انجیر انجیر سیاه

 

فیکوس کاریکا ( انجیر خوراکی )

فیکوس کاریکا، همان انجیر معمولی است که به عنوان میوه مورد استفاده قرار می‌گیرد. ولی فیکوس پالماتا و فیکوس پودوکاریکا، بیشتر برای تلقیح انواع انجیر خوراکی مورد استفاده قرار میگیرند.

خوب است بدانید، انجیر به این دلیل که بومی مدیترانه است، آب و هوای گرم را بیشتر دوست دارد، اما با این حال در مناطق شمالی هم رشد می کند. انجیر درختی خزان پذیر است، و ارتفاعش گاها به ۱۰ متر هم می رسد. این درخت برگ های پهن و کرکدار با شیار عمیق دارد. درخت انجیر ریشه آنچنان عمیقی ندارد، ولی بعضی درختان انجیر ریشه هایشان به طرز عجیبی عمیق است.

درخت انجیر دارای برگ‌های پهن و پنجه‌ای، با ظاهر ناصاف و خشن و منقسم به ۳ تا ۵ تقسیم عمیق می‌باشد. قسمتی که به عنوان میوه انجیر شناخته شده، و مورد تغذیه قرار می‌گیرد، در حقیقت میوه نبوده، و زائده (گل آذین) گلابی شکلی است که گل‌های انجیر، به تعداد زیاد در داخل آن قرار گرفته، و مواد قندی در این زائده جمع می‌شود. از آمیزش آن‌ها میوه‌های فراوان ریزی در درون بخش گوشتی نهنج تشکیل می‌شود.

عمل آمیزش، توسط حشره بسیار کوچکی به نام «بلاستوفاگا» صورت می‌گیرد. این حشره که تخمک‌گذاری آن در گل‌های ماده انجام می‌گیرد، دانه‌های گرده را از گل‌های نر به گل‌های ماده منتقل می‌کند، و با این عمل گل‌های ماده تبدیل به میوه‌های کوچکی می‌شوند، که با پایه‌های گوشتی به دیواره نهنج چسبیده‌اند. طی رسیدن میوه، نهنج گل‌آذین که ظاهر گلابی شکل دارد، تدریجاً گوشت‌دار و دارای اندوخته‌های فراوان مواد قندی و غیره می‌شود.

در بخش‌های مختلف درخت انجیر، شیرابه فراوان شیری رنگ با طعم تند و سوزاننده جریان دارد.

 

اصل و قدمت گیاه انجیر

وطن اصلی درخت انجیر، تمدن قدیم یعنی همان آسیای غربی و کشورهای اطراف مدیترانه است. و در ایران روستای سمنگان یا سمغان نیز نام برده شده است، و به همین جهت آن را جزء میوه‌های مناطق نیمه گرم طبقه‌بندی می‌کنند. درخت انجیر، به ویژه نوع خود رو یا کوهستانی آن که به انجیر کوهی معروف است بسیار قدیمی ست. نکته بسیار جالب در مورد این میوه این است که باستان‌شناسان عقیده دارند، نخستین محصول زراعی بشر در ۱۱ هزار و ۴۰۰ سال پیش می‌باشد. از این رو نخستین میوه پرورش یافته دست انسان بوده و هزار سال قبل از زراعت گندم، جو و بنشن در خاورمیانه کشت میشده است. آثار این درخت در اواخر دوران دوم زمین شناسی (کرتاسه) دیده شده و در دوران چهارم در اطراف دریای مدیترانه مورد کشت قرار گرفته است.

گفته می‌شود کاشت انجیر، از ۲۸۰۰ تا ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در مصر باستان نیز مرسوم بوده است. در حال حاضر بزرگترین انجیرستان دیم جهان در استان فارس و در شهرستان استهبان قرار دارد.

انجیر در یونان باستان هم از منظر خوراکی و هم از منظر دارویی ارزشمند بوده و به عنوان یک منبع غذایی برای فصل زمستان مد نظر قرار گرفته است.  رومیان نیز این درخت را با اعتقادات مذهبی خود درآمیخته و آن‌ را نشانه سعادت، پیشرفت و ترقی روز افزون می‌دانسته‌اند. اعراب پس از حمله و فتح کشور پرتقال، درخت انجیر را به آنجا برده‌اند. یهودیان قدیم نیز درخت انجیر را می‌شناخته‌اند و نوعی از این میوه ارزشمند تحت عنوان فیکوس سیکوروس در تورات یاد شده است. در کتاب مقدس انجیل نیز از انجیر، فراوان نام برده شده و به عنوان یکی از میوه‌های بهشتی معرفی شده است. در قرآن کریم نیز خداوند به انجیر قسم یاد نموده و سوره‌ای به نام این میوه نام‌گذاری شده است.

 

 

وضعیت کاشت درخت انجیر در دنیا

درخت انجیر، اکنون در تمامی قاره‌ها به منظور مصرف داخلی و یا به عنوان یک محصول صادراتی کاشت و پرورش داده می‌شود. بیشترین سطح زیر کشت این درخت در نواحی حوزه مدیترانه، دریای سرخ و خلیج فارس می‌باشد و خارج از نواحی ذکر شده، تنها در آمریکا به‌صورت چشمگیر پرورش داده می‌شود. مهمترین کشورهای تولید کننده انجیر خشک ترکیه، مصر، اسپانیا، پرتغال و ایران میباشند. در ایران نیز از نظر سطح زیر کشت و میزان تولید، استان فارس با فاصله قابل توجه در مقام نخست قرار گرفته است.

 

در ادامه این مطلب، ما نکات کلیدی در رابطه با کاشت و پرورش درخت انجیر را برایتان ذکر کرده ایم. اگر شماهم علاقه مند به کاشت و یا نگهداری از این گیاه پرفایده هستید، ما را تا انتهای این مقاله همراهی بفرمایید…

 

 

تقسیم‌بندی درخت انجیر

درخت انجیر دو دسته غیر خوراکی و خوارکی را شامل می‌شود. نوع غیر خوراکی در واقع درخت نر بوده که با نام «بر» معروف است و زمستانه، بهاره و تابستانه دارد و از نوع بهاره آن برای گرده افشانی یا به‌ اصطلاح «بردهی» انجیر خوراکی مورد استفاده قرار میگیرد. و میوه های پائیزه معمولاً کوچکتر از دو فصل دیگر است.

 

نوع خوراکی انجیر

در طول سال میتواند یک یا دو مرحله تولید محصول داشته باشد. اگر تنها یک مرحله محصول تولید کند، در تابستان میوه می‌دهد و اگر دو مرحله تولید محصول داشته باشد، مرحله نخست در بهار یا اوایل تابستان و مرحله دوم که محصول اصلی درخت می‌باشد در اواخر تابستان می‌رسد.

با توجه به تولید میوه در سال و نیاز یا عدم نیاز به گرده‌افشانی جهت ماندن میوه بر روی درخت، نوع خوراکی انجیر به سه دسته معمولی، ازمیر و سان‌پدرو تقسیم می‌شود.

 

نوع معمولی

همان انجیرهای سیاه موجود در بازار است که نیازی به گرده‌افشانی ندارد. انجیر ازمیر مهمترین نوع اقتصادی آن بوده و با انواع مختلف از جمله سیاه، سبز، شاه انجیر و کشکی تقسیم می‌شود. عمده ی انجیرهای تولید شده در ایران، گونه سبز نوع ازمیر می‌باشد. نوع سان‌پدرو نیز در دو مرحله تولید محصول دارد که مرحله اول آن مهمتر بوده و برخلاف مرحله دوم به گرده‌افشانی نیاز ندارد.

درختان انجیر پرورش یافته، به دلیل گزینشی که طی سالهای طولانی به خاطر به دست آوردن میوه مرغوب تر، در آن ها صورت گرفته، تغییراتی حاصل نموده اند که در آنها اغلب گل های نر مشاهده نمی شود، از این جهت برای بارور کردن آن ها شیوه های گوناگون بکار می رود که یکی از آنها، تکان دادن شاخه های درختان وحشی انجیر در یک زمان معین، بر روی شاخه های درختان پرورش یافته است که کاپریفیکاسیون (Caprification) نامیده می شود و یا آنکه پنس باریکی را در گل آذین گلابی شکل درخت انجیر وحشی داخل کرده و بعد آن ها را داخل گل آذین درخت انجیر پرورش یافته وارد می کنند، تا با این عمل، دانه های گرده را به گل های ماده گل آذین درخت انجیر پرورش یافته انتقال دهند.

 

 

انواع انجیرهای خوردنی را از لحاظ زمان رسیدن

انجیر های سه وقته

که از اوایل تابستان میوه های آن شروع به رسیدن کرده و این کار را تا اواسط شهریور ماه حتی اغلب دیرتر ادامه می دهند و آنها به رنگهای سبز یا سیاه می باشند.

 

انجیر های یزدی

با میوه هایی معمولاً شیرین تر از انجیر سه وقته، ولی ریزتر از آنها، به بزرگی گردو و به رنگهای سبز و زرد و بیشتر از همه سیاه به بازار عرضه می شوند بر خلاف انجیرهای سه وقته میوها‌یشان معمولاً در یک زمان (حدود شهریورماه) می رسند

 

شرایط مناسب کاشت و پرورش درخت انجیر

 

درجه حرارت

درخت انجیر مخصوص مناطق نیمه گرمسیری بوده و نیازمند زمستان ملایم و تابستان گرم است. این درخت به همان اندازه که در برابر گرما مقاوم است، در مقابل سرما مخصوصا در دوران جوانی حساس میباشد. بنابراین سرما یک عامل محدود کننده در کاشت این درخت به حساب می‌آید. از لحاظ درجه حرارت، انجیر در دمای حدود ۲۵ تا ۳۵ درجه به‌خوبی رشد می‌کند. هرچند کاشت این درخت در گستره وسیع‌ دمایی میسر می‌باشد، اما باید بدانید دمای بالاتر از ۴۲ درجه کیفیت محصول را به طور محسوس کاهش می‌دهد.

دمای مناسب برای کاشت درخت انجیر

 

میزان تابش نور

درخت انجیر در محیط پرنور کشت می شود. این درخت برای رشد و ثمردهی مناسب به تابش مستقیم نور خورشید، نیاز دارد. نیاز درخت انجیر به نور مستقیم غیر قابل انکار و فاکتور گیری است. به همین دلیل میبایست نواحی رو به آفتاب را برای کاشت درخت انجیر انتخاب کنید. اگر پرورش درخت انجیر را در محیط منزل و در گلدان انجام می دهید، این گلدان را در محل مناسب برای دریافت تابش نور روزانه قرار دهید.

 

بارندگی

میزان بارندگی مطلوب، برای کاشت دیم درخت انجیر، ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌متر در سال با پراکنش مناسب از اواسط پاییز تا اوایل بهار می‌باشد. امکان کاشت دیم انجیر در مناطقی که متوسط بارندگی سالیانه زیر ۳۰۰ میلی‌متر باشد نیز وجود دارد منتها در صورت کاهش قابل توجه میزان بارندگی، نوع کاشت به‌ناچار به آبی تغییر خواهد کرد. بارش باران در زمان تلقیح و بردهی درخت بسیار مضر بوده و محصول را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. بارندگی همزمان با برداشت نیز باعث خرابی و کاهش کیفیت محصول می‌گردد.

در آب و هوای مرطوب، میوه انجیر درشت و دم آن طویل شده اما از مقدار شیرینی آن کم می‌شود. در آب و هوای خشک نیز دم میوه کوتاه شده و حتی به کلی از بین می‌رود ولی اندازه میوه کوچک و مقدار شیرینی آن زیاد است.

به خاطر داشته باشید، زمانی که ۲.۵ سانت از خاک انجیر خشک شده باشد، زمان آبیاری است. آبیاری درخت انجیر باید به طور منظم صورت گیرد. این درخت برای رشد به آب کافی نیاز دارد، بنابراین اگر با زرد شدن برگ های درخت انجیر مواجه شدید، باید میزان آب دهی را افزایش دهید.

آبیاری نهال های انجیر در سال نخست باید به صورتی مرتب انجام گیرد. کمبود باران را مدام به کمک آبیاری باید جبران نمود.

 

میان آبیاری در کاشت درخت انجیر

 

وضعیت مناسب خاک

از نظر زمین‌شناسی انواع مختلف خاک، از شنی سبک تا رسی سخت. PH حدود شش تا هفت و نیم برای رشد انجیر مناسب است. خاک های اراضی لمونی بهترین انواع خاک برای کاشت و رشد انجیر می باشند، البته اگر درخت انجیر در مناطق حاوی این خاک کاشته شود به علت این که شاخ و برگ ها زیاد رشد می کنند، میوه دهی دو یا سه سال به تاخیر می افتد.  این گیاه به دلیل ویژگی‌های خاص و مقاومت در مقابل برخی عوامل نامساعد محیطی به‌ویژه شوری و خشکی خاک، با طیف وسیعی از شرایط آب و هوایی و خاکی سازگاری دارد. حساسیت درخت انجیر نسبت به کمبود آهن و روی زیاد نیست اما به سدیم و بور حساس است.

خاک مناسب برای کاشت و پرورش درخت انجیر

 

هرس کردن

مانند اکثر گیاهان دیگر، انجیر هم برای حفظ سلامتی خود به هرس نیاز دارد. هرس این درخت سبب بزرگ تر شدن میوه های انجیر آن می شود. این درخت را در اواسط پاییز، و بعد از نخستین سرمازدگی ها هرس کنید.

هرس درخت انجیر به دو صورت «هرس فرمی» و «هرس بهره‌برداری» انجام می‌شود. در هرس فرمی، شکل ظاهری درخت به دلخواه و به صورت «بوته» یا «پا‌بلند» درمی‌آید.

هرس بهره‌برداری درخت انجیر با هدف تقویت قدرت باردهی آنها و ایجاد تعادل فیزیولوژیکی بین رشد شاخه‌ها و تولید میوه انجام می‌شود. هرس بهره‌برداری به چند نمونه تقسیم می‌شود که در مهمترین آنها از ۲ تا ۳ شاخه‌ای که روی شاخه سال قبل باقیمانده و محصول پائیزه داده یکی را که نزدیک شاخه اصلی یا تنه درخت است نگه داشته و بقیه را حذف می‌کنند.

 

تکثیر درخت انجیر

برای تکثیر درخت انجیر روش های مختلفی وجود دارد. این روش ها در دو گروه تکثیر جنسی و غیر جنسی قرار میگیرند.

تکثیر جنسی، زمانی مورد استفاده قرار میگیرد، که شما دانه های درشتی از میوه انجیر به دست آورده باشید. به گونه ای که این دانه ها زیر دندان شما مشخص باشند.

تکثیر غیرجنسی هم به روش های مختلفی مانند پیوند، خواباندن شاخه، پاجوش و قلمه زدن تقسیم می گردد. رایج ترین روش برای تکثیر درخت انجیر قلمه زدن است.

 

قلمه زدن

در روش کاشت مستقیم قلمه، حفره ای معادل یک تا ۱.۵ متر با پهنای ۸۰ سانتی متر ایجاد و قلمه های ۳ یا ۴ ساله(بهتر است این قلمه ها در محدوده سنی انتخاب شوند که از نظر ضخامت برابر با ۲ تا ۴ سانتی متر و از نظر قدی برابر با ۷۰ تا ۸۰ سانتی متر باشند) را در آن بکارید. این حفره ها با فواصل ۶ تا ۱۲ متر از یکدیگر ایجاد میشوند.

قلمه زدن به روش خزانه ای نیز انجام می شود، در این روش قلمه هایی به طول ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر انتخاب می شود. بهتر است این قلمه ها را از درختان ۲ یا ۳ ساله قطع کنید، و در انتهای فصل پاییز اقدام به این برش نمایید. قلمه ها را در خاک رطوبتی با دمایی معادل ۵ تا ۶ درجه حفظ نمایید.

قلمه ها از پایان زمستان تا ابتدای بهار با فواصل ۴۰ تا ۴۵ سانتی متر بر روی زمین کشت می شوند. زمانی که در حال کاشت قلمه هستید، باید آخرین جوانه از خاک خارج باشد. این قلمه ها به سرعت رشد تکمیلی خود را آغاز می کنند. یک سال منتظر باشید و آن گاه بهترین آن ها را به محلی جدید با عرض، عمق و طول نیم متر ببرید و بکارید.

 

قلمه زنی انجیر

پاجوش

درخت انجیر معمولا زیاد پاجوش می‌دهند، بنابراین میتوان از آنها در ازدیاد درخت استفاده کرد. پاجوش‌ها را در بهمن و یا اسفند ماه در گودال‌های حفر شده قرار می دهند، و اطراف آن را خاک می‌ریزند. در این روش تعدادی از شاخه‌ها را حذف کرده و فقط ۲ تا ۳ شاخه باقی می‌گذارند. در مناطقی که کشت انجیر به صورت آبی می‌باشد، ابتدا گودالی به عمق ۲ متر حفر کرده و ۱.۵ متر آن را با خاک پر می‌کنند. سپس گودال را آب داده و نهال را داخل آن می‎‌کارند.

خوب است بدانید، ازدیاد به‌وسیله قلمه به دلیل مقاومت بهتر گیاه حاصله در مقابل سرما، نسبت به پاجوش برتری دارد.

 

پاجوش نهال درخت انجیر

 

نکات مهم برای کاشت و پرورش درخت انجیر

در فصول رویش گیاه (بهار و تابستان) باید کوددهی را به شکل مایع انجام دهید. این کوددهی در فصل بهار و تابستان هفته ای یک بار انجام می شود. مخصوصاً زمانی که درخت دارای میوه شده است.

بهتر است برای انجام کوددهی زمان مشخصی در هفته را تعیین کنید اما در میزان و دفعات کوددهی برای رشد درخت انجیر زیاده روی نکنید. چون در این صورت مشکلات زیادی را برای درخت به دنبال خواهد داشت.زمان برداشت میوه انجیر را با دست خود تعیین کنید. وقتی که انجیر به اندازه کافی نرم شده باشد، یعنی رسیده و آماده چیدن است.

آبیاری در کاشت درخت انجیر

 

برای جلوگیری از حملات پرندگان به انجیرها، حفاظ مناسبی حول درخت انجیر ایجاد کنید.

 

خاک مناسب برای کاشت درخت انجیر

خاک مناسب برای کاشت و پرورش درخت انجیر، خاکی از شن نرم تا رس سخت را در بر می گیرد اما در خاک های لیمونی بهترین رشد و نمو را از خود نشان میدهد. مقاومت گیاه انجیر بالاست و در محیط هایی با خاک خشک و شور نیز کشت می گردد، اما با افزایش شوری خاک، کیفیت میوه کاهش می‌یابد. همچنین در هنگام تهیه خاک برای گیاه انجیرتان به زهکشی خاک هم دقت کنید، این گیاه به خاکی با زهکشی خوب نیاز دارد. انجیر به سدیم و بور حساس است اما کمبود آهن و روی تاثیر زیادی روی آن ندارد.

 

 

اگر به دنبال خاک مناسب برای بذرتان هستید، پیشنهاد میکنیم مقاله خاک مناسب برای کاشت بذر را مطالعه بفرمایید…

 

مبارزه با آفات و بیماری های درخت انجیر

مبارزه با آفات و بیماری‌ها نیز از اقدامات ضروری در کاشت و پرورش درخت انجیر می‌باشد.

مورچه اولین آفتی است که در بحث مراقبت از انجیر مطرح می‌شود. مورچه به دو طریق، به باغات انجیر خسارت وارد می‌کند. اولین مورد در زمان گرده‌افشانی میباشد، بدین صورت که با شکار حشره پلاستوفاگا (عامل گرده‌افشانی)، باعث پائین آمدن میزان گرده افشانی و در نهایت ریزش میوه‌های تلقیح نشده می‌شود.

مورد دوم نیز مربوط به زمان رسیدن و خشک شدن میوه بوده، که با تغذیه از میوه‌های رسیده و خشک باعث کاهش کیفیت و کمیت محصول می‌شود. مبارزه با مورچه ها، معمولا به روش سنتی و با ریختن سم به دور تنه درخت و لانه مورچه انجام می‌شود.

از دیگر آفات مهم انجیر، شب‌پره هندی، پروانه برگ‌خوار، سوسک شاخک‌بلند، مگس میوه انجیر، مگس سرکه و کته تار عنکبوتی می‌باشد، که مبارزه با آنها از طریق سموم مختلف امکان‌پذیر است.

مهمترین بیماری‌های انجیر نیز، شامل «شانکر یا خشکیدگی شاخه انجیر»، «ترشیدگی میوه انجیر» و بیماری «موزائیک انجیر» می‌باشد.

 

پیشنهاد روکالبا:  انواع بذر صیفی جات خاص  را مشاهده کنید.

 

0 پاسخ

دیدگاهتان را بنویسید

می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟
خیالتان راحت باشد :)

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *