بهترین گیاهان دارویی آشپزخانه

بهترین گیاهان دارویی آشپزخانه

بهترین گیاهان دارویی برای  آشپزخانه …

---

سبزیجات معطر و پرکاربرد در آشپزی

دورانی که سبزی‌ها فقط برای تزئین سالاد با چند حلقه تره یا برای آراستن یک بشقاب سرد با یک دسته جعفری استفاده می‌شدند، گذشته است. امروزه می‌توان از تنوع بی‌نظیر گیاهان معطر در آشپزی بهره برد و طعم و بویی متفاوت به غذاها بخشید.

ارزش غذایی و خواص

سبزیجات کلاسیکی مثل جعفری، تره‌فرنگی و شوید نه‌تنها از مد نیفتاده‌اند، بلکه به دلیل تنوع در استفاده، جایگاه بیشتری پیدا کرده‌اند. این سبزی‌ها علاوه بر عطر و طعم لذیذ، سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی مفید هستند و باعث خوش‌طعم‌تر و سالم‌تر شدن غذاها می‌شوند.

خوش‌طعم و آسان برای پرورش

در کنار این سبزیجات، بسیاری از گیاهان مدیترانه‌ای نیز سال‌هاست که هم در آشپزخانه و هم در باغ جایگاه ویژه‌ای دارند. گیاهانی مثل آویشن، مریم‌گلی و پونه کوهی حتی در شرایط آب‌وهوایی نامساعد هم رشد خوبی دارند و معمولاً خاک حاصلخیز و مرطوب را ترجیح می‌دهند.

گیاهانی مانند شاهی، جعفری و کرچک باغی را می‌توان چندین بار در سال کاشت و در طول هفته‌ها و ماه‌ها برداشت تازه داشت. علاوه بر این، برخی از این گیاهان مانند نعناع، بادرنجبویه و بابونه خواص دارویی دارند و می‌توانند برای تسکین مشکلات خفیف مورد استفاده قرار گیرند. البته باید توجه داشت که در دوران بارداری و شیردهی، یا در صورت داشتن بیماری‌های خاص، استفاده دارویی از این گیاهان باید با مشورت پزشک باشد.

نکته مهم برای کاشت

بسیاری از سبزیجات معطر، مانند جعفری و شوید، به خانواده گیاهان چتری تعلق دارند و نباید بلافاصله پس از گیاهانی از همین خانواده مثل هویج یا کرفس کاشته شوند تا از بروز مشکلات رشد جلوگیری شود.

جعفری (Petroselinum crispum)

جعفری که در اصل از منطقه شرق مدیترانه می‌آید، امروزه یکی از محبوب‌ترین سبزی‌های معطر در آشپزی اروپایی است. این گیاه خاصیت تقویت‌کننده معده و ادرارآور دارد و به دلیل دارا بودن ویتامین‌های C، E، پروویتامین A، آهن و کلسیم بسیار ارزشمند است.

انواع جعفری

• جعفری برگی: فقط برگ تولید می‌کند و ریشه نازکی دارد.

• جعفری ریشه‌ای یا غده‌ای: دارای ریشه سفید و درشت شبیه شلغم که برای طعم‌دهی به غذاها استفاده می‌شود.

در جعفری برگی، دو نوع رایج وجود دارد:

• برگ مجعد: ظاهر تزئینی و طعمی ملایم.

• برگ صاف: طعمی قوی‌تر.

بیشتر ارقام جعفری تا حدود ۲۰ سانتی‌متر رشد می‌کنند و ظاهری فشرده دارند.

کاشت و نگهداری

جعفری در خاک حاصلخیز، عمیق و مرطوب که آب را به خوبی نگه می‌دارد، بهترین رشد را دارد. این گیاه در نیم‌سایه و دور از آفتاب شدید ظهر تابستان عملکرد بهتری دارد.

• کاشت جعفری برگی: از اواخر بهمن  یا از اواسط اسفند تا اواخر اردیبهشت مستقیم در زمین.

• کاشت جعفری ریشه‌ای: از اسفند ماه  تا اردیبهشت .
  برای جوانه‌زنی، خاک باید مرطوب نگه داشته شود. اولین برداشت معمولاً پس از چند هفته امکان‌پذیر است و هرس برگ‌ها رشد مجدد را تحریک می‌کند.

در مناطق سرد، می‌توان گیاه را با پوشش محافظ (مانند شاخه درختان سوزنی‌برگ) از زمستان گذراند یا در گلدان داخل خانه نگهداری کرد تا در تمام زمستان برگ تازه داشته باشید.

نمونه ارقام

• جعفری برگ صاف:  بذر جعفری ایتالیایی Giant Italian Parsley. (بزرگ و مقاوم به بیماری) .

• جعفری برگ مجعد:  بذر جعفری فر  Double Curly Parsley .

• جعفری ریشه‌ای: Bardowicker، Berliner Halblange

مراقبت و پیشگیری از بیماری‌ها

اگر جعفری رشد خوبی ندارد، دلیلش ممکن است خشکی یا رطوبت بیش از حد خاک یا حساسیت به محل کاشت باشد. توصیه می‌شود جعفری و سایر گیاهان از خانواده چتریان (مثل هویج و کرفس) در همان محل بیش از هر چهار تا پنج سال یک بار کاشته نشوند. این کار از بیماری‌های پژمردگی جلوگیری می‌کند. هنگام آبیاری باید از خیس شدن برگ‌ها پرهیز کرد تا بیماری‌هایی مانند لکه‌برگی، سفیدک یا پوسیدگی ریشه رخ ندهد.

شوید (Dill – Anethum graveolens)

شوید یک گیاه یک‌ساله معطر با ارتفاع ۶۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر است که خاستگاه آن به خاور نزدیک بازمی‌گردد. برگ‌های نازک و پرمانندش شبیه برگ‌های رازیانه هستند، اما ظاهری ظریف‌تر دارند. بذرهای باریک و نوک‌تیز شوید طعمی شیرین و ملایم با کمی تلخی دارند که بسیار خوشایند است. گل‌آذین چتری آن در اواخر فصل بذرهای معطر تولید می‌کند که علاوه بر مصرف غذایی، خاصیت اشتها‌آور و ضدنفخ نیز دارند.

کاشت و نگهداری

شوید در مکان‌های آفتابی و در امان از باد، بهترین رشد را دارد. خاک باید حاصلخیز، مرطوب، با زهکشی خوب و کمی آهکی باشد. کاشت شوید معمولاً بین سایر سبزیجات مانند هویج و پیاز انجام می‌شود.

• زمان کاشت: از آوریل تا مه (فروردین تا اردیبهشت) برای برداشت مداوم تا اواسط تابستان.

• برای رشد بهتر، بذرها به صورت ردیفی با فاصله ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر کشت شده و پس از سبز شدن، بوته‌ها با فاصله ۱۰ تا ۲۰ سانتی‌متر تنک می‌شوند.

• آبیاری منظم در دوره‌های خشکی ضروری است.

• اگر در پایان فصل مقداری از گل‌آذین‌ها باقی بماند، گیاه به طور طبیعی بذرریزی کرده و سال بعد مجدداً سبز می‌شود.

نمونه ارقام

• Delikat (کوتاه‌قد، مناسب کاشت در گلدان)

• Goldkrone

• Sari

مراقبت و پیشگیری از بیماری‌ها

در مورد مراقبت، مشابه جعفری عمل می‌شود. باید گیاهانی که گل‌ها یا بذرهایشان دچار پوسیدگی یا لکه‌های قهوه‌ای روی ساقه شده‌اند، سریع حذف شوند زیرا این علائم ممکن است نشان‌دهنده بیماری‌های باکتریایی باشد.

برداشت

برگ‌های تازه شوید از خرداد تا اولین یخبندان قابل برداشت هستند و می‌توان آن‌ها را تازه در سالادها و غذاهای دریایی استفاده کرد. گل‌آذین‌ها زمانی که بذرها قهوه‌ای می‌شوند، قطع شده و به صورت وارونه برای خشک شدن آویزان می‌گردند. این بذرها به همراه برگ‌ها عطر مخصوص شوید شور را ایجاد می‌کنند.
شوید تازه را می‌توان فریز کرد، اما در این حالت مقداری از عطر آن کاهش می‌یابد. بذرها بهتر است در محیط خشک و خنک نگهداری شوند.

جعفری فرنگی  – Chervil(Anthriscus cerefolium)

جعفری فرنگی  یا کِربل بومی جنوب‌شرقی اروپا و غرب آسیا است و حتی در دوران روم باستان به مناطق دیگر منتقل شده بود. این گیاه یک‌ساله، بوته‌ای و با ارتفاع ۳۰ تا ۶۰ سانتی‌متر رشد می‌کند. برگ‌های آن شبیه جعفری بوده و معمولاً صاف و گاهی کمی مجعد هستند. طعم جعفری فرنگی شبیه جعفری است، اما عطر و مزه‌ای ملایم‌تر و در عین حال خوشبو دارد.

کِربل یکی از اجزای اصلی ترکیب گیاهان معطر فرانسوی Fines herbes به همراه پیازچه، جعفری و تَرَخون است. روغن‌های معطر آن باعث بهبود گردش خون و هضم غذا می‌شوند. همچنین برگ‌های آن منبعی غنی از ویتامین C، آهن و منیزیم هستند.

کاشت و نگهداری

این گیاه در خاک‌های نرم، غنی از مواد آلی، تازه تا کمی مرطوب بهترین رشد را دارد. همسایه‌های مناسب در باغ برای کِربل شامل کاهو و تربچه هستند.

• زمان کاشت: فصل بهار در فضای باز.

• جعفری فرنگی به سایه نسبی و آبیاری منظم نیاز دارد تا در هوای گرم و خشک به سرعت به گل نرود.

• فاصله کاشت در ردیف حدود ۲۰ سانتی‌متر است.

• بهتر است بوته‌ها را کمی تنک کرد تا گیاهان فضای کافی برای رشد داشته باشند.

نمونه ارقام

• بذر جعفری فرانسوی شیرین French Parsley.

برداشت

از ماه خرداد می‌توان برگ‌های جوان را به طور مداوم برداشت کرد تا قبل از باز شدن گل‌های سفید کوچک. برای تشویق به رشد برگ‌های جدید، شاخه‌ها را به طور مرتب کوتاه کنید. برگ‌های تازه در سالاد، سوپ، سس و املت بسیار خوشمزه هستند. برای حفظ عطر بهتر است درست قبل از سرو، برگ‌ها را به غذا اضافه کنید. برگ‌های تازه را می‌توان فریز کرد، ولی خشک‌کردن باعث کاهش شدید عطر می‌شود.

---

کرفس برگی– Apium graveolens var. secalinum

کرفس برگی یک نوع قدیمی از کرفس است که در گذشته در اروپا، به‌خصوص در ایتالیا، پرورش داده می‌شد. این گیاه یک‌ساله، به ارتفاع ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر می‌رسد و برگ‌های سبز براق و معطری دارد که طعم آن‌ها مشابه کرفس غده‌ای است.

ویژگی‌ها

• طعمی قوی و معطر دارد.

• برگ‌های آن شبیه برگ‌های کرفس غده‌ای است اما ساقه‌های ضخیم و غده ندارد.

• مناسب برای افزودن عطر به سوپ، خورش و سالاد.

• کاشت و نگهداری

  کرفس برگی به خاکی سبک، غنی از مواد مغذی و دارای رطوبت مناسب نیاز دارد. پیش از کاشت، بهتر است خاک با مقداری کمپوست و کمی پودر شاخ و سم غنی شود. هم‌نشین‌های مناسب شامل لوبیا، تره‌فرنگی و گوجه‌فرنگی هستند.

  • زمان کاشت: بین بهمن تا فروردین در دمای ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد.

  • فاصله کاشت: حدود ۳۰ سانتی‌متر بین ردیف‌ها و ۱۰–۱۵ سانتی‌متر بین بوته‌ها.

  • در اواخر اردیبهشت می‌توان مستقیماً در زمین کاشت. بذرها را به آرامی روی خاک پاشیده و کمی با خاک بپوشانید.

  • خاک باید همواره مرطوب نگه داشته شود و وجین منظم انجام گیرد. استفاده از مالچ بین ردیف‌ها به حفظ رطوبت کمک می‌کند.

  ارقام پیشنهادی

  • Gewone Snij (معمولی)

  برداشت

  از مرداد الی مهرماه می‌توان برگ‌های تازه را به مقدار نیاز چید. برگ‌ها طعمی قوی دارند و برای انواع سوپ‌ها، خورش‌ها، سس‌ها، سالادها و پنیر سبزیجات عالی هستند. برگ‌ها را می‌توان خشک یا فریز کرد.

رازیانه معطر  Foeniculum vulgare var. dulce

رازیانه معطر بومی جنوب اروپا و آسیای غربی است و مانند رازیانه غده‌ای رشد می‌کند. این گیاه چندساله است، اما اغلب به صورت دوساله یا یک‌ساله کشت می‌شود و توانایی خودکاشت (تکثیر طبیعی) دارد.

• ارتفاع گیاه: ۸۰ تا ۲۰۰ سانتی‌متر

• ساقه‌ها قوی و منشعب هستند.

• برگ‌ها نازک، رشته‌ای و خوشبو هستند.

• در تابستان گل‌آذین‌های چتری بزرگی با گل‌های زرد کوچک تولید می‌کند که به میوه‌های کوچک شیاردار تبدیل می‌شوند.

کاربرد

برگ و میوه‌های رازیانه معطر عطری ملایم و شیرین دارند و به عنوان چاشنی و برای تهیه دمنوش‌های گیاهی استفاده می‌شوند. این گیاه خاصیت اشتها‌آور، کمک به هضم، و کاهش‌دهنده نفخ، سرفه، مشکلات معده و روده دارد.

سفارش بذر رازیانه غده ای ایتالیایی

 

علف چشمه یا لوویج  Levisticum officinale

معرفی

گیاه لوویج، گیاهی چندساله، معطر و قدرتمند است که احتمالاً خاستگاه آن به ایران برمی‌گردد. در قرون وسطی در باغ‌های روستایی اروپا کشت می‌شد و به عنوان گیاه دارویی و ادویه‌ای ارزشمند شناخته می‌گردید. حتی به دلیل خواص تقویتی و شهرتش به عنوان آفرو‌دیزیاک، از آن در تهیه نوشیدنی‌های محرک استفاده می‌شد.

این گیاه با ساقه‌های ضخیم، توخالی و منشعب، ارتفاعی بیش از ۲۰۰ سانتی‌متر پیدا می‌کند. برگ‌ها بزرگ و براق هستند و در تابستان، گل‌آذین‌های چتری زردرنگ ایجاد می‌کند که بعداً میوه‌های کوچک دانه‌دار تولید می‌شوند.

برگ‌ها، دانه‌ها و ریشه لوویج همگی خوراکی و دارویی‌اند. برگ‌ها برای بهبود طعم غذا، دانه‌ها برای ادویه‌جات و ریشه برای درمان مشکلات گوارشی استفاده می‌شوند. ریشه خشک‌شده خاصیت ادرارآور دارد.

⚠️ نکته مهم: افراد با پوست حساس باید در هنگام کار با برگ‌ها و قرار گرفتن در معرض نور خورشید احتیاط کنند، چون ممکن است باعث حساسیت پوستی شود.

---

کاشت و نگهداری

• خاک: عمیق، نرم و حاصلخیز، غنی‌شده با کمپوست و همیشه مرطوب.

• تکثیر: از طریق تقسیم ریشه یا کاشت بذر. بهتر است در بهار یا پاییز نهال‌های خریداری‌شده را بکارید.

• زمان کاشت: بذر را می‌توان از اسفند تا اردیبهشت کاشت.

• فاصله کاشت: برای یک بوته ۶۰ سانتی‌متر و برای چند بوته ۱۲۰ سانتی‌متر.

• خاک را مرطوب نگه دارید و در تابستان از مالچ استفاده کنید تا رطوبت حفظ شود.

---

برداشت و استفاده

• برگ‌ها: از خرداد تا شهریور قابل برداشت هستند. خردشده، طعم عالی به سالاد، سس، مایونز و غذاهای دریایی می‌دهند.

• دانه‌ها: در سال دوم گیاه می‌رسند. پس از قهوه‌ای شدن، آن‌ها را به‌آرامی جدا و خشک کنید.

• کاربرد در آشپزی: برای طعم دادن به نان، سوپ، ماهی و خوراک‌های دریایی (مثل Bouillabaisse).

• کاربرد دارویی: در داروهای گیاهی برای درمان دل‌درد کودکان و بهبود گوارش.

کاشت و نگهداری

• محل مناسب: آفتاب‌گیر، گرم، با خاک عمیق، غنی و کمی آهکی.

• نباید در کنار شوید یا گشنیز کاشته شود. بهترین هم‌نشین‌ها: نخودفرنگی، خیار، کاهو.

• زمان کاشت: از اسفندماه تا اواخر فصل بهار با فاصله ۴۰–۵۰ سانتی‌متر بین ردیف‌ها و ۳۰ سانتی‌متر بین بوته‌ها.

• خاک باید همواره مرطوب باشد و در بهار با کمپوست تغذیه شود.

• در مناطق سرد، برای محافظت از ریشه در زمستان، اطراف بوته را با برگ خشک بپوشانید.

شاهی باغچه‌ای Lepidium sativum

معرفی

شاهی باغچه‌ای بومی خاورمیانه و شمال آفریقاست و امروزه به دلیل رشد سریع و بی‌نیاز بودن به شرایط خاص، تقریباً در سراسر جهان کشت می‌شود. این گیاه یک‌ساله معمولاً تا ۵۰ سانتی‌متر رشد می‌کند، اما به ندرت اجازه می‌دهند به این اندازه برسد، زیرا برگ‌ها و ساقه‌های جوان آن به‌سرعت پس از کاشت آماده برداشت هستند.

برگ‌های بیضی‌شکل و جوانه‌های شاهی سرشار از ویتامین C، گلیکوزیدهای خردل و مواد تلخ هستند که طعمی تند و مطبوع ایجاد می‌کنند. این ترکیبات باعث تحریک اشتها، اثر ادرارآور و تصفیه خون می‌شوند.

---

شرایط کشت و نگهداری

• خاک: تقریباً در هر خاکی رشد می‌کند، به شرطی که رطوبت آن حفظ شود.

• کاشت: از اسفند تا مهر در فضای باز، با فاصله ۱۰ سانتی‌متر یا به‌صورت پخش‌کرده. در گلخانه و روی طاقچه نیز می‌توان در تمام طول سال کشت کرد.

• نور: بذرها را فقط کمی با خاک بپوشانید، زیرا شاهی برای جوانه‌زدن به نور نیاز دارد.

• آبیاری: خاک باید همواره مرطوب بماند؛ خشکی باعث زرد شدن برگ‌ها و شیوع بیماری‌های قارچی می‌شود.

• کشت متوالی: هر ۱–۲ هفته یکبار بذر جدید بکارید تا برداشت پیوسته داشته باشید.

---

برداشت و کاربرد

• تنها ۲–۳ هفته پس از کاشت، وقتی ارتفاع گیاه ۵–۱۰ سانتی‌متر شد، قابل برداشت است.

• برگ‌ها و ساقه‌های تازه را به سالاد، ماست، تخم‌مرغ پخته، سوپ یا کره گیاهی اضافه کنید.

• بهترین زمان مصرف، پیش از گل‌دهی است؛ زیرا پس از آن برگ‌ها طعم تلخ پیدا می‌کنند.

پیازچه کوهی یا پیازچه چینی  (Allium schoenoprasum)

معرفی

پیازچه چینی یکی از محبوب‌ترین سبزیجات معطر آشپزخانه است که هم به‌صورت خودرو و هم به‌عنوان گیاه زراعی در مناطق مختلف شمال اروپا کشت می‌شود. این گیاه چندساله و مقاوم به سرما، خوشه‌هایی به ارتفاع ۲۰ تا ۴۰ سانتی‌متر از برگ‌های لوله‌ای شکل (شلوت‌ها) ایجاد می‌کند و در اوایل تابستان با گل‌های کروی به رنگ بنفش روشن یا سفید زینت می‌یابد.

برگ‌های آن بسته به رقم، باریک یا ضخیم هستند. طعم پیازچه چینی ملایم و مطبوع است و تندی آن نسبت به سایر سبزیجات خانواده سیر کمتر می‌باشد. این گیاه سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی و ترکیبات گوگردی است که باعث تقویت سیستم ایمنی، افزایش اشتها و بهبود هضم غذا می‌شوند.

---

شرایط کشت و نگهداری

• مکان: مکانی آفتابی یا نیمه‌سایه با خاک حاصلخیز و زهکشی مناسب.

• کاشت: می‌توان از اسفند تا خرداد کاشت یا در بهار نشا کرد. بذرها با فاصله ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر از هم کشت می‌شوند.

• آبیاری: رطوبت یکنواخت خاک را حفظ کنید، اما از غرقابی شدن بپرهیزید.

• مراقبت: پس از برداشت گل‌ها را جدا کنید تا برگ‌ها رشد بیشتری داشته باشند.

---

برداشت و کاربرد

• برگ‌ها را می‌توان چندین بار در طول فصل از ۵ سانتی‌متر بالاتر از سطح خاک برید.

• بهترین زمان برداشت، پیش از گل‌دهی است تا برگ‌ها نرم و خوش‌طعم بمانند.

• برگ‌های تازه خرد شده را به سالاد، املت، پنیر، سس یا سوپ اضافه کنید.

محافظت گیاه:
هر ۴ تا ۵ سال یک‌بار مکان کاشت تغییر کند. برای پیشگیری از آفات مانند مگس پیاز و شب‌پره، در اوایل بهار از پوشش‌های محافظ استفاده کنید. در صورت بروز بیماری‌های قارچی، گیاهان آلوده را فوراً حذف کنید.

برداشت:
پس از استقرار کامل، می‌توان برگ‌های لوله‌ای را از بهار تا پاییز به میزان نیاز برداشت. هنگام چیدن، بیش از دوسوم طول ساقه را کوتاه نکنید تا گیاه دوباره به‌خوبی رشد کند. برگ‌های خردشده طعمی تند و خوشایند دارند و برای ماست‌چکیده، سالاد، سوپ و غذاهای تخم‌مرغی مناسب هستند. گل‌های جوان نیز خوراکی بوده و برای تزئین سالاد عالی‌اند. برگ‌ها را می‌توان بدون مشکل فریز کرد.

 

سیر جنگلی (Allium ursinum)

نام‌های دیگر:
سیر وحشی، سیر جنگلی، پیاز جادویی

معرفی:
سیر جنگلی یکی از گیاهان ارزشمند خوراکی و دارویی در مناطق مرطوب جنگل‌های برگ‌ریز اروپا است. از اوایل بهار، برگ‌های کشیده و بلند آن از خاک بیرون می‌آیند و عطر خاص سیر را در فضا پخش می‌کنند. در اردیبهشت‌ماه، گل‌های سفید و خوشه‌ای آن ظاهر می‌شوند و جلوه‌ای زیبا به طبیعت می‌بخشند. این گیاه هر سال دوباره از ریشه‌های زیرزمینی رشد می‌کند و در مکان‌های مناسب، به‌صورت گسترده گسترش می‌یابد.

خواص دارویی و تغذیه‌ای:
برگ‌ها و پیاز سیر جنگلی سرشار از ویتامین C، آهن، گوگرد و منیزیم هستند. این گیاه خاصیت آنتی‌بیوتیکی و ضدعفونی‌کننده دارد و مصرف منظم آن می‌تواند به پیشگیری از تصلب شرایین کمک کند. روغن‌های فرّار موجود در آن باعث بهبود هضم و تقویت سیستم ایمنی شده و اثرات مفیدی بر کبد، معده، روده و دستگاه تنفسی دارند.

هشدار مهم:
برگ‌های سیر جنگلی در طبیعت ممکن است با گیاهان سمی مانند گل‌سوسن دره یا آروس خالدار اشتباه گرفته شوند که می‌تواند بسیار خطرناک باشد. به همین دلیل، کاشت آن در باغ روشی امن برای دسترسی به این گیاه ارزشمند است.

شرایط کاشت و نگهداری:
سیر جنگلی در خاک‌های مرطوب و غنی از مواد آلی و در سایه درختان برگ‌ریز بهترین رشد را دارد. می‌توان آن را از طریق پیازچه، نشا یا بذر تکثیر کرد. کاشت پیازچه‌ها در پاییز یا اوایل بهار، با فاصله کم، مناسب است. این گیاه چندساله است و پس از استقرار، هر سال به‌طور طبیعی دوباره سبز می‌شود.

برداشت:
برگ‌ها از اوایل بهار تا قبل از گل‌دهی برداشت می‌شوند، زیرا پس از گل‌دهی طعم آن‌ها تندتر و بافتشان سفت‌تر می‌شود. گل‌ها نیز خوراکی بوده و برای تزئین سالادها عالی هستند.

برای سفارش انواع بذر گیاهان معطر و دارویی برای باغچه و آشپزخانه خود به روی متن کلیک کن …

 

ترب کوهی ترب ژاپنی  ( Armoracia rusticana)

نام‌های دیگر:
 ریشه تند، ریشه تیز .ترب واسابی

معرفی:
ترب کوهی گیاهی چندساله و مقاوم است که از اروپای جنوب شرقی منشأ گرفته و از قرون وسطی در آشپزی و داروسازی استفاده می‌شود. طعم تند و معطر آن، که از ترکیبات گوگردی و روغن خردل ناشی می‌شود، به‌ویژه در غذاهای گوشتی، سس‌ها و ترشی‌ها بسیار محبوب است.

اما در حال حاضر این ترب بیشتر به ترب واسابی در غذاهای ژاپنی معروف است.

این گیاه ابتدا یک توده برگ پهن به قطر حدود ۶۰ سانتی‌متر تشکیل می‌دهد و از سال دوم ساقه‌هایی به ارتفاع ۱۲۰ سانتی‌متر با گل‌های سفید خوشبو تولید می‌کند.

خواص دارویی و تغذیه‌ای:

• غنی از ویتامین C، که سیستم ایمنی را تقویت می‌کند.

• دارای ترکیبات گوگردی با خاصیت ضدباکتری و ضدالتهابی.

• اثر ادرارآور و کمک به هضم غذا.

• تحریک‌کننده اشتها و تقویت‌کننده متابولیسم.

شرایط کاشت و نگهداری:

• خاک مورد علاقه: خاک حاصلخیز، شنی-لومی با زهکشی خوب، غنی‌شده با کمپوست.

• کاشت از طریق “ریشه‌های فرعی” یا قلمه‌های ریشه‌ای به طول ۲۰–۳۰ سانتی‌متر، معمولاً در بهار یا پاییز.

• گیاه نیاز به آبیاری منظم و حذف علف‌های هرز دارد.

• فاصله کاشت حدود ۵۰ سانتی‌متر بین گیاهان.

نکات مراقبتی:

• در صورت رطوبت بیش از حد، ممکن است دچار بیماری‌های قارچی (مانند سفیدک یا لکه برگی) شود.

• در شرایط خشکی، آفت‌هایی مانند کرم خاکی و پوسیدگی ریشه ممکن است رخ دهد.

• برگ‌های پژمرده و ریشه‌های آسیب‌دیده را باید سریعاً حذف کرد.

برداشت:

• ریشه‌ها معمولاً در پاییز، پس از زرد شدن برگ‌ها، برداشت می‌شوند.

• می‌توان برداشت را در طول زمستان و اوایل بهار ادامه داد، به شرطی که ریشه‌ها در خاک خنک و مرطوب یا در ماسه نگهداری شوند.

• برای جلوگیری از قهوه‌ای شدن سریع، بهتر است ریشه تازه پیش از مصرف رنده شود.

زوفا (Hyssopus officinalis)

نام‌های دیگر: گیاه عسل، بی‌ننکروت، آیزویگ
خانواده: نعنائیان (Lamiaceae)

معرفی و ویژگی‌ها

زوفا یکی از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی و آشپزی است که از قرون وسطی در باغ‌های صومعه‌ها در شمال آلپ کشت می‌شده. در نواحی مدیترانه‌ای، این گیاه به صورت خودرو در مناطق خشک و سنگلاخی رشد می‌کند و ارتفاعی بین ۳۰ تا ۶۰ سانتی‌متر دارد.

شاخه‌های باریک و سبز تیره آن همیشه سبز هستند و در تابستان خوشه‌های پرگل آبی تا بنفش تولید می‌کنند که مورد علاقه زنبورها و پروانه‌هاست. گونه‌هایی با گل سفید یا صورتی هم وجود دارد.

خواص دارویی

• تسکین سرفه و مشکلات تنفسی

• کمک به هضم و بهبود مشکلات گوارشی

• خاصیت ضدالتهاب و ضدباکتری

کاشت و نگهداری

• شرایط مشابه اورگانو (خاک سبک و زهکش‌دار).

• برداشت از اردیبهشت تا شهریور (برگ و سرشاخه‌های گل‌دار).

• برای خشک‌کردن یا انجماد، بهتر است سرشاخه‌های گل‌دار چیده شوند.

کاربرد در آشپزی

برگ‌های تازه یا خشک برای طعم‌دهی به سوپ‌ها، خوراک‌های حبوبات، سیب‌زمینی، پرکردنی‌ها و مارینادها استفاده می‌شود.

 

---

مریم‌گلی (Salvia officinalis)

نام‌های دیگر: مریم‌گلی دارویی، مریم‌گلی باغی
خانواده: نعنائیان (Lamiaceae)

معرفی و ویژگی‌ها

مریم‌گلی از دوران یونان و روم باستان به عنوان گیاهی مقدس و دارویی شناخته شده است. نام لاتین آن Salvia از واژه‌ی “salvare” به معنای “شفا دادن” گرفته شده است.

این گیاه همیشه‌سبز با برگ‌های بیضی و کرک‌دار به ارتفاع ۵۰ تا ۸۰ سانتی‌متر می‌رسد. گل‌های آبی-بنفش آن در اوایل تابستان ظاهر می‌شوند.

خواص دارویی

• اثر ضدباکتری، ضدالتهاب و گندزدایی

• بهبود مشکلات گوارشی

• تسکین گلودرد و مشکلات تنفسی

• روغن اسانسی آن سرشار از توجون است (در دوز بالا سمی؛ مصرف باید متعادل باشد).

کاشت و نگهداری

• خاک سبک، آهکی و زهکش‌دار ترجیح داده می‌شود.

• فاصله کاشت: ۳۰–۴۰ سانتی‌متر.

• از طریق بذر (بهار)، قلمه یا تقسیم بوته تکثیر می‌شود.

• در زمستان نیاز به پوشش محافظ دارد.

• هرس سالانه به جوان‌سازی بوته کمک می‌کند.

کاربرد در آشپزی

برگ‌های تازه یا خشک برای مزه‌دار کردن گوشت، ماهی، خوراک‌های سبزیجات، سس‌ها و سوپ‌ها استفاده می‌شوند.

 

 

اسطوخودوس (Lavandula angustifolia)

خانواده: نعنائیان (Lamiaceae)

معرفی و ویژگی‌ها

اسطوخودوس یکی از معروف‌ترین گیاهان دارویی و معطر است که به‌ویژه در منطقه‌ی پروانس فرانسه به‌طور گسترده برای تولید عطر و صابون کشت می‌شود. برگ‌های جوان آن بخش مهمی از ترکیب Herbes de Provence (مخلوط ادویه مدیترانه‌ای) هستند.

این گیاه نیمه‌چوبی همیشه‌سبز تا حدود ۹۰ سانتی‌متر رشد می‌کند و دارای برگ‌های باریک نقره‌ای-سبز و خوشه‌های بلند گل بنفش است که از خرداد تا مرداد شکوفا می‌شوند. گل‌های اسطوخودوس نه تنها عطر قوی و آرام‌بخشی دارند، بلکه به شدت زنبورها و پروانه‌ها را جذب می‌کنند.

خواص دارویی

• آرام‌بخش طبیعی، کاهش اضطراب و استرس

• کمک به بهبود بی‌خوابی و اختلالات خواب

• تسکین مشکلات گوارشی و دل‌درد

• اثر ضدباکتری و ضدالتهاب

• دفع‌کننده طبیعی بید و حشرات

کاشت و نگهداری

• خاک: سبک، شنی، آهکی، زهکش‌دار (شرایط مدیترانه‌ای).

• فاصله کاشت: حدود ۴۰ سانتی‌متر.

• تکثیر: از طریق بذر (بهار)، قلمه یا تقسیم بوته.

• نیاز آبی: کم – فقط در خشکی طولانی باید آبیاری شود.

• هرس: در بهار حدود یک‌سوم گیاه کوتاه شود تا بوته جوان بماند.

• مقاوم به سرما با پوشش زمستانی.

کاربرد در آشپزی

• برگ‌های تازه یا خشک را می‌توان به مقدار کم برای طعم‌دهی به خوراک‌های گوشت، مرغ، ماهی، سبزیجات استفاده کرد.

• شاخه‌های گل برای دسرها، کیک و بستنی رایج است.

• گل‌ها خشک‌شده برای چای آرام‌بخش، کیسه‌های معطر و حمام‌های گیاهی کاربرد دارند.

برداشت

• برگ‌های جوان در طول فصل قابل برداشت هستند.

• برای خشک‌کردن، گل‌ها زمانی چیده می‌شوند که هنوز غنچه‌های کوچک باز نشده باشند.

 

رزماری (Rosmarinus officinalis)

خانواده: نعنائیان (Lamiaceae)
نام‌های دیگر: رزماری، گیاه عروس، مریم‌گلی معطر

معرفی و ویژگی‌ها

رزماری از دیرباز در نواحی مدیترانه کشت می‌شود و نسبت به بسیاری از گیاهان نیمه‌چوبی دیگر چوبی‌تر و مقاوم‌تر است. این گیاه می‌تواند تا ۱۵۰ سانتی‌متر ارتفاع بگیرد و بوی معطر و بالزامی قوی‌ای دارد. برگ‌های باریک و سوزنی‌شکل آن به رنگ سبز-خاکستری هستند.

گل‌های کوچک رزماری آبی مایل به بنفش‌اند که از اردیبهشت تا خرداد شکوفا می‌شوند و زنبورها و پروانه‌ها را به خود جذب می‌کنند. برگ‌های رزماری سرشار از اسانس‌های معطر مانند کافور و همچنین تانن‌ها و ترکیبات تلخ هستند که به بهبود هضم غذا کمک می‌کنند و احساس سنگینی پس از غذا را کاهش می‌دهند.

خواص دارویی

• بهبود هضم و کاهش نفخ

• تقویت گردش خون

• اثر محرک و انرژی‌بخش

• کمک به رفع احساس سنگینی پس از وعده‌های سنگین

• کاربرد به صورت دمنوش و افزودنی حمام برای افزایش جریان خون

کاشت و نگهداری

• خاک: سبک، زهکش‌دار، کمی شنی، با مواد غذایی متوسط.

• مکان: آفتابی و گرم.

• تکثیر: قلمه در اواخر تابستان یا کاشت بذر (بهار/تابستان).

• مقاومت: در برابر سرما حساس‌تر از آویشن و مریم‌گلی؛ در مناطق سرد بهتر است در گلدان پرورش داده شود تا امکان جابجایی باشد.

• آبیاری: کم – در دوره خشکی طولانی نیاز به آب دارد اما از آبیاری بیش‌ازحد باید اجتناب کرد.

• هرس: در بهار حدود یک‌سوم کوتاه شود و به گیاه کمپوست داده شود.

برداشت

• برگ‌ها و سرشاخه‌های جوان از آوریل تا اکتبر (فروردین تا مهر) قابل برداشت هستند.

• برای خشک‌کردن یا نگهداری، بهترین زمان چیدن در خرداد و تیر است.

• قابل استفاده تازه، خشک‌شده، یا به صورت دمنوش.

کاربرد در آشپزی

• چاشنی عالی برای گوشت قرمز، مرغ، ماهی و سیب‌زمینی

• طعم‌دهنده برای سس‌ها و خوراک‌های مدیترانه‌ای

• برگ تازه یا خشک در سوپ‌ها و خوراک‌های سبزیجات

 

 

گل گاوزبان اروپایی (Borago officinalis)

معرفی

گل گاوزبان اروپایی یا بوریج یک گیاه یک‌ساله بومی نواحی شرقی مدیترانه است که امروزه در سراسر اروپا کشت می‌شود. ساقه‌های آن تا حدود ۸۰ سانتی‌متر ارتفاع دارند، پوشیده از برگ‌های بیضی و کشیده با سطحی نرم و پرزدار. برگ‌ها از دو طرف کرک‌دار و لطیف هستند و مزه‌ای تازه شبیه خیار دارند.

از اردیبهشت، گل‌های آبی ستاره‌ای شکل بوریج ظاهر می‌شوند و با جذب زنبورهای عسل و حشرات گرده‌افشان، به تنوع زیستی باغ کمک می‌کنند. گونه‌هایی با گل سفید نیز وجود دارد.

برگ‌ها و گل‌های تازه برای تزیین غذا و تهیه سالاد استفاده می‌شوند. برگ‌های جوان و نوک شاخه‌ها را می‌توان به سوپ‌ها، سالادها و خوراک‌های گوشتی یا ماهی افزود.
⚠️ توجه: مصرف بیش‌ازحد بوریج توصیه نمی‌شود، زیرا حاوی آلکالوئیدهایی است که در مقادیر بالا ممکن است به کبد آسیب بزنند.

---

شرایط کشت و نگهداری

• خاک: سبک، با زهکشی خوب، کمی مرطوب و غنی از مواد مغذی.

• مکان کاشت: بهترین رشد در کنار چغندر قرمز، کلم و صیفی‌جات مانند کدو سبز.

• کاشت: از فروردین تا تیر، به‌صورت گروهی کوچک و سپس تنک کردن به فاصله ۳۰ سانتی‌متر.

• آبیاری: در دوره‌های خشکی آبیاری کامل انجام شود.

• تکثیر: بوریج به‌خوبی بذرپاشی طبیعی می‌کند و معمولاً هر سال به‌طور خودکار رشد می‌کند.

---

مراقبت و حفاظت

• فاصله مناسب بین گیاهان و پرهیز از خیس کردن برگ‌ها برای جلوگیری از بیماری‌های قارچی مانند سفیدک ضروری است.

• گیاهانی که بیش‌ازحد فشرده رشد کنند، بیشتر دچار شته می‌شوند.

---

برداشت و کاربرد

• برگ‌های جوان را می‌توان از اردیبهشت تا مهر برداشت کرد.

• برگ‌ها و گل‌ها برای سالاد، ماست، سوپ و نوشیدنی‌های گیاهی استفاده می‌شوند.

• گل‌ها علاوه بر طعم ملایم، ظاهر زیبایی به غذا می‌دهند.

بادرنجبویه اروپایی یا ملیسا (Melissa officinalis)

نام‌های دیگر:

• ملیسا، بادرنجبویه باغی، علف زنبورعسل.فرنجمشک

• تیره نعناعیان (Lamiaceae)

معرفی

ملیسا گیاهی علفی و پایا با ارتفاع ۵۰ تا ۸۰ سانتی‌متر است که از ماه ژوئن (خرداد) با گل‌های سفید کوچک خود، زنبورهای عسل را جذب می‌کند. نام یونانی آن “Melissa” نیز به معنای “عسل‌زن” است و به همین خاصیت اشاره دارد.

برگ‌های آن کمی شبیه گزنه اما به رنگ سبز روشن و دارای دندانه‌های ریز هستند. این برگ‌ها حاوی روغن‌های اسانسی و مواد مؤثری هستند که خاصیت آرام‌بخش، ضداسپاسم، ضدباکتری و ضدویروس دارند. به همین دلیل، بادرنجبویه از دوران باستان در مدیترانه و خاورمیانه ارزشمند بوده است.

برگ‌ها طعم لیمویی ملایمی دارند و علاوه بر خواص دارویی، در آشپزی برای طعم‌دهی به سالادها، ماهی، گوجه‌فرنگی و حتی دسرها به کار می‌روند. همچنین به صورت چای گرم یا نوشیدنی خنک مصرف می‌شوند.

آموزش کاشت بذر فرنجمشک یا ملیسا 

---

شرایط رشد و کاشت

• نور: نیم‌سایه تا آفتاب کامل (در آفتاب عطر بیشتری دارد)

• خاک: حاصلخیز، سبک، مرطوب و با زهکشی خوب

• فصل کاشت: بهار (از اسفند می‌توان بذر را در محیط سرپوشیده کاشت)

• فاصله کاشت: ۳۰ سانتی‌متر

• در شب‌های سرد بهتر است با پوشش محافظ (ویلس یا مالچ) پوشانده شود.

• بعد از گل‌دهی، هرس شدید باعث رشد دوباره و جلوگیری از بذرپاشی ناخواسته می‌شود.

---

مراقبت و حفاظت گیاه

• مشابه نعناع فلفلی، از آبیاری زیاد و خیس‌ماندن طولانی برگ‌ها خودداری کنید.

• در تابستان ممکن است لکه‌برگی یا سفیدک ایجاد شود؛ برگ‌های آلوده را حذف کنید.

• تغییر رنگ قرمز برگ‌ها می‌تواند نشانه کمبود نیتروژن باشد.

---

برداشت

• زمان برداشت: از اردیبهشت تا شهریور

• برای خشک‌کردن، شاخه‌ها را قبل از گل‌دهی بچینید تا عطرشان حفظ شود.

• برگ تازه بادرنجبویه را می‌توان برای تهیه دمنوش آرام‌بخش، طعم‌دهی به سالادها، گوجه، ماهی گریل‌شده و دسرها استفاده کرد.

---

کاربردها

• دمنوش آرام‌بخش و ضد استرس

• افزودنی تازه به سالادها و غذاهای دریایی

• طعم‌دهی به نوشیدنی‌های خنک و دسرها

بابونه رومی (Anthemis nobilis)

نام‌های دیگر:

• گیاه مادر، گل میدانی، گل غم

• تیره کاسنیان (Asteraceae)

---

معرفی

بابونه که بومی مدیترانه و آسیای صغیر است، یکی از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی جهان محسوب می‌شود و از نظر علمی نیز از جمله گیاهان پرتحقیق به شمار می‌رود. روغن‌های اسانسی آن خاصیت ضداسپاسم، ضدعفونی‌کننده و آرام‌بخش دارند.

این گیاه یک‌ساله، مقاوم و سازگار است و حتی می‌تواند پس از تشکیل برگ‌های پایه‌ای، زمستان را پشت سر بگذارد. ارتفاع آن تا ۵۰ سانتی‌متر می‌رسد و دارای ساقه‌های منشعب با برگ‌های باریک و ظریف است. گل‌های زیبای آن متشکل از لوله‌های زرد مرکزی و زبانه‌های سفید هستند که از ماه مه تا اوت (اردیبهشت تا مرداد) شکوفا می‌شوند.

نوع چندساله این گیاه، بابونه رومی (Chamaemelum nobile) است که کوتاه‌تر (۲۰–۳۰ سانتی‌متر) رشد می‌کند و بوی سیب می‌دهد.

---

شرایط رشد و کاشت

• خاک: هر خاک باغچه‌ای معمولی با زهکشی خوب

• نور: آفتاب کامل

• فصل کاشت: اواخر زمستان تا بهار (اسفند تا اردیبهشت)

• فاصله کاشت: ۲۰–۲۵ سانتی‌متر

• کاشت به صورت ردیفی یا پخش بذر در سطح خاک انجام می‌شود (نیاز به نور برای جوانه‌زنی).

• از کوددهی بیش از حد نیتروژن پرهیز کنید؛ زیرا باعث خوابیدن ساقه و کاهش گل‌دهی می‌شود.

• آبیاری در خشکی منظم ولی به اندازه باشد.

---

مراقبت و حفاظت گیاه

• تراکم زیاد کاشت و کوددهی بیش از حد نیتروژن می‌تواند موجب بیماری‌هایی مانند سفیدک سطحی و لکه‌برگی شود.

• از اردیبهشت تا تیر، ممکن است سوسک‌های سیاه کوچک (کفشدوزک بابونه) به گل‌ها آسیب بزنند؛ با دست جمع‌آوری یا تکاندن گل‌ها می‌توان از خسارت جلوگیری کرد.

• استفاده از تناوب کشت و کاشت پاییزه نیز در کاهش آفات مؤثر است.

---

برداشت

• زمان برداشت: وقتی حدود دوسوم گل‌های لوله‌ای زرد وسط گل باز شده باشند.

• گل‌ها را در روزهای خشک و آفتابی برداشت کنید.

• گل بابونه به صورت دمنوش برای تسکین مشکلات گوارشی، به شکل بخور برای درمان سرماخوردگی و استنشاقی، و به صورت ضماد یا حمام برای مشکلات پوستی استفاده می‌شود.

• بخور بابونه می‌تواند باعث تحریک شدید چشم شود و به ندرت واکنش‌های آلرژیک ایجاد کند.

---

کاربردها

• داخلی: دمنوش برای آرام‌سازی معده، روده و اعصاب

• استنشاقی: بخور برای مشکلات تنفسی

• موضعی: پماد و حمام گیاهی برای تسکین التهاب پوستی

گیاهان مدیترانه‌ای

چه می‌شد اگر پیتزا و پاستا بدون گیاهان خوش‌عطر جنوب اروپا بودند؟ بدون شک طعم آن‌ها بسیار بی‌روح و بی‌هیجان می‌شد! چرا که تنها با اضافه کردن آویشن، مریم‌گلی، رزماری و پونه کوهی است که غذاهای مدیترانه‌ای طعم و عطر خاص و دلپذیر خود را پیدا می‌کنند.

حتی در آشپزی حرفه‌ای هم گیاهان مدیترانه‌ای نقش مهمی دارند. این گیاهان همان‌قدر که در غذاهای لوکس استفاده می‌شوند، در آشپزی خانگی نیز محبوب‌اند. در باغ، روزهای گرم تابستان را با رایحه‌های خوش خود پر می‌کنند. بسیاری از این گیاهان علاوه بر طعم‌دهی، گیاهان دارویی سنتی نیز هستند که به صورت دمنوش یا عصاره در درمان بیماری‌ها استفاده می‌شوند.

---

لذت با تمام حواس

ریحان، مرزنجوش و مرزه تابستانی از جمله گیاهان یک‌ساله و کوتاه‌عمر این گروه هستند، اما گیاهان مدیترانه‌ای چندساله مثل آویشن، مریم‌گلی و رزماری هر سال از ریشه‌های چوبی خود دوباره رشد می‌کنند. بیشتر این گیاهان به خانواده نعناعیان (Lamiaceae) تعلق دارند و گل‌هایی لوله‌ای‌شکل با بخش‌های زبانه‌ای دارند.

گل‌های این گیاهان اغلب کوچک ولی فراوان‌اند و در رنگ‌های صورتی، بنفش یا سفید ظاهر می‌شوند. برگ‌های آن‌ها اغلب پوشیده از پرزهای ریز نقره‌ای است که هم از تبخیر آب جلوگیری می‌کند و هم به گیاه در برابر آفتاب و خشکی کمک می‌کند. این برگ‌ها کوچک و ضخیم‌اند و معمولاً در مکان‌های گرم و خشک رشد می‌کنند.

---

شرایط رشد

اسطوخودوس، رزماری، پونه کوهی و بسیاری دیگر از گیاهان مدیترانه‌ای از مناطق همیشه‌سبز و صخره‌ای مدیترانه می‌آیند. آن‌ها خاک‌های فقیر، خشک و آفتاب کامل را ترجیح می‌دهند. بهترین مکان برای کاشت آن‌ها در باغ، جایی با خاک سبک و زهکشی خوب است. اگر زمستان‌های منطقه سرد و مرطوب است، بهتر است گیاهان را در گلدان یا مکان محافظت‌شده نگهداری کنید.

---

عطر و اسانس‌ها

بوی تند و طعم خاص این گیاهان به دلیل وجود روغن‌های اسانسی در برگ‌هاست. این روغن‌ها در هوای گرم آزاد شده و فضا را پر از عطر می‌کنند. بیشترین میزان اسانس معمولاً درست قبل یا در زمان گلدهی گیاه است.

روغن‌های اسانسی این گیاهان می‌توانند اثرات مختلفی داشته باشند: آرام‌بخش، محرک، ضدعفونی‌کننده، ضداسپاسم، بهبوددهنده گردش خون یا کمک به هضم. البته مصرف بیش از حد آن‌ها ممکن است معده، روده یا کبد را تحریک کند و باعث بروز حساسیت شود. بنابراین باید این گیاهان را به اندازه و متنوع استفاده کرد.

---

ریحان – Ocimum basilicum

نام‌های دیگر: باسیلیک
خانواده: نعناعیان (Lamiaceae)

معرفی و ویژگی‌ها

ریحان به احتمال زیاد بومی آسیای غربی و هندوستان است و از آنجا در دوران باستان به منطقه مدیترانه راه یافته است. برگ‌های آن طعمی بسیار خوش و معطر دارند که کمی تندی ملایم نیز در پس‌زمینه آن احساس می‌شود.

این گیاه یک‌ساله و نسبت به سرما حساس است و بسته به نوع، بین ۱۵ تا ۶۰ سانتی‌متر ارتفاع دارد. رایج‌ترین نوع آن ریحان مدیترانه‌ای یا جنوویزی است که برگ‌های بزرگ، سبز و بیضی‌شکل دارد. علاوه بر این، انواع کوچک‌تر، قرمز، ارغوانی و حتی برگ‌های چروکیده نیز وجود دارند. از اواسط تابستان تا اوایل پاییز، گل‌های کوچک سفید، صورتی یا بنفش روی گیاه ظاهر می‌شوند.

ریحان انواع متعددی دارد، از جمله:

• گونه‌های تایلندی شیرین و کمی تند

• گونه‌های معطر با بوی دارچین یا لیمو

• ریحان درختچه‌ای که در آب‌وهوای گرم‌تر چندساله است

---

کاشت و نگهداری

برخلاف بیشتر گیاهان مدیترانه‌ای، ریحان خاکی غنی و حاصلخیز با کمی کمپوست را ترجیح می‌دهد. مکان کاشت باید گرم، آفتابی و در برابر باد محافظت‌شده باشد. کاشت مستقیم یا انتقال نشا از اواسط اردیبهشت تا اوایل تابستان انجام می‌شود.

شرایط کاشت:

• فاصله کاشت: ۳۰ × ۲۵ سانتی‌متر

• دمای مناسب برای جوانه‌زنی: ۱۸ تا ۲۲ درجه سانتی‌گراد

• نیاز به خاک همیشه مرطوب ولی بدون غرق‌آب شدن

• بهترین زمان برداشت: از خرداد تا شهریور، پیش از گلدهی

---

محافظت از گیاه

ریحان ممکن است دچار بیماری‌های قارچی مانند کپک پودری، پژمردگی فوزاریومی و لکه‌برگی شود. برای پیشگیری:

• هر سال محل کاشت را تغییر دهید

• از آبیاری روی برگ‌ها خودداری کنید

• فاصله کافی بین گیاهان حفظ شود تا جریان هوا برقرار بماند

در صورت آلودگی به آفات مانند مگس مینوز و زنجره‌ها، استفاده از توری‌های محافظ می‌تواند مفید باشد.

نمونه واریته‌ها:

 ریحان ایتالیایی جنوا Genovese Basil.

 ریحان ایتالیایی Large Green Basil.

 ریحان ایتالیایی بنفش Dark Opal.

 ریحان لیمویی Lemon Basil.

 ریحان دارچینی Cinnamon basil.

 ریحان مقدس Holy Thai.

مرزنجوش یا مایورانا – Origanum majorana

نام‌های دیگر: مایورانا، علف سوسیس
خانواده: نعناعیان (Lamiaceae)

معرفی و ویژگی‌ها

مرزنجوش گیاهی خوش‌عطر و نزدیک به گیاه پونه کوهی (Oregano) است، اما بر خلاف آن نسبت به سرما حساس بوده و معمولاً به‌صورت یک‌ساله کشت می‌شود. ساقه‌های آن تا ۵۰ سانتی‌متر ارتفاع دارند و برگ‌های بیضی‌شکل و کرکی آن از تیر تا مرداد گل‌های کوچک سفید یا صورتی تولید می‌کنند.

در برخی باغ‌های گیاهان دارویی، نوع مرزنجوش سیسیلی (Origanum × majoricum) نیز یافت می‌شود که هیبریدی مقاوم‌تر و زمستان‌گذران از مرزنجوش و پونه کوهی است و طعمی مشابه دارد. این گیاه علاوه بر کاربرد آشپزی، به هضم غذاهای سنگین و پرچرب کمک کرده و به‌طور سنتی در تهیه سوسیس، کالباس و فرآورده‌های گوشتی استفاده می‌شود.

 

---

کاشت و نگهداری

• خاک: سبک، شنی، حاصلخیز و با زهکشی خوب

• زمان کاشت بذر: از اسفند تا اردیبهشت، در دمای ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد

• فاصله کاشت: ۲۵ × ۲۰ سانتی‌متر

• بذرها به نور برای جوانه‌زنی نیاز دارند و نباید زیاد با خاک پوشانده شوند.

• آبیاری منظم و سبک تا جوانه‌زنی، سپس کاهش آبیاری و شل کردن خاک اطراف ریشه‌ها.

---

محافظت از گیاه

همانند ریحان، مرزنجوش هم خودناسازگار است و نباید چند سال پیاپی در یک محل یا کنار دیگر گیاهان خانواده نعناعیان کشت شود.

---

برداشت و استفاده

• زمان برداشت: از تیر تا شهریور، به‌طور مداوم

• برای خشک‌کردن، ساقه‌ها را پیش از بازشدن کامل گل‌ها بچینید.

• برگ و ساقه تازه یا خشک‌شده به‌عنوان ادویه‌ای خوش‌طعم برای خوراک‌های گوشتی، خورش‌ها، سیب‌زمینی تنوری و سوپ‌ها استفاده می‌شود.

• دم‌نوش برگ مرزنجوش اشتها را افزایش داده و به بهبود گوارش و تسکین علائم سرماخوردگی کمک می‌کند.

 

بهارمرزه (مرزه تابستانی) – Satureja hortensis

نام‌های دیگر: مرزه باغی، کله، فلفل‌علف
خانواده: نعناعیان (Lamiaceae)

معرفی و ویژگی‌ها

این گیاه یک‌ساله، سریع‌الرشد و ۲۰ تا ۴۰ سانتی‌متر ارتفاع دارد. برگ‌های باریک و نوک‌تیز آن سبز روشن است و در زیر به رنگ نقره‌ای دیده می‌شود. گل‌های سفید یا صورتی کم‌رنگ آن در تمام تابستان تا قبل از یخ‌بندان ظاهر می‌شوند.

طعم مرزه تابستانی تند و کمی فلفلی است؛ اشتها را افزایش داده، هضم غذا را بهبود می‌بخشد و از بروز نفخ جلوگیری می‌کند.

کاشت و نگهداری

• خاک: سبک، حاصلخیز، با زهکشی خوب

• بذرپاشی از فروردین تا تیر

• فاصله کاشت: ۲۵ × ۲۵ سانتی‌متر

• نسبت به خشکی مقاوم، ولی در مرحله رشد اولیه نیازمند آبیاری ملایم

برداشت و استفاده

برگ و ساقه‌ها را می‌توان از تیر تا پاییز برداشت کرد. برای خشک‌کردن، فریز یا تهیه ترشی، بهتر است گیاه را پیش از گل‌دهی بچینید.
کاربردها:

• چاشنی مناسب برای انواع خوراک‌های لوبیا، سوپ، سیب‌زمینی و گوشت

• استفاده در تهیه چای گیاهی و افزودنی برای حمام‌های دارویی سرماخوردگی

---

مرزه چند ساله Satureja montana

نام‌های دیگر: مرزه زمستانی، مرزه چندساله، کله، فلفل‌علف
خانواده: نعناعیان (Lamiaceae)

معرفی و ویژگی‌ها

بر خلاف مرزه تابستانی، این گیاه چند‌ساله و همیشه‌سبز است. برگ‌های آن سبز تیره، چرمی و باریک هستند و طعمی تندتر و پایدارتر دارند. علاوه بر خواص هضمی، برای مرزه کوهی اثرات ضدباکتری نیز ذکر شده است.

کاشت و نگهداری

• خاک: سبک، شنی و آهکی در مکان‌های آفتابی

• زمان کاشت: اوایل بهار تا تیر مستقیماً در زمین یا کاشت داخل گلدان

• فاصله کاشت: ۲۵ × ۲۵ سانتی‌متر

• قابل تکثیر با قلمه و تقسیم بوته در پاییز یا بهار

• نیازمند پوشش در زمستان‌های سرد

برداشت و استفاده

برگ‌های تازه و معطر آن از بهار تا پاییز به‌طور مداوم برداشت می‌شوند. برای خشک‌کردن، گیاه را درست قبل از گل‌دهی بچینید.
کاربردها:

• ادویه‌ای عالی برای گوشت بره، مرغ، ماهی و خوراک‌های لوبیا

• ترکیب محبوب با جعفری، پیازچه و گیاهان معطر دیگر

ترخون  (Estragon) – Artemisia dracunculus

نام‌های دیگر: ترخون، دراگون، بَرم‌طرخ
خانواده: کاسنیان (Asteraceae)

معرفی و ویژگی‌ها

ترخون  که احتمالاً از آسیای مرکزی منشأ گرفته است، قرن‌هاست در جنوب اروپا و به‌ویژه فرانسه جنوبی کشت می‌شود و یکی از اجزای اصلی ترکیب معروف “Herbes de Provence” است. این گیاه بوته‌ای، چندساله و ۶۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر ارتفاع دارد. ساقه‌های باریک و برگ‌های نیزه‌ای سبز تیره تولید می‌کند و در تابستان گل‌های کوچک و نامحسوس زرد-سبز به‌وجود می‌آورد.

ترخون به سه نوع مهم تقسیم می‌شود:

• ترخون فرانسوی: دارای عطر و طعم قوی و مطبوع، پرمصرف در آشپزی

• ترخون آلمانی یا تورینگری: مقاوم‌تر ولی با طعمی ملایم‌تر

• ترخون روسی: بسیار مقاوم و کم‌توقع، با طعمی تندتر

برگ‌های ترخون سرشار از ترکیبات معطر هستند که به بهبود هضم و تحریک اشتها کمک می‌کنند و خاصیت مدر (ادرارآور) دارند.

کاشت و نگهداری

• خاک: حاصلخیز، سبک، با زهکشی خوب

• زمان کاشت: فروردین تا خرداد

• فاصله کاشت: ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر

• ترخون روسی را می‌توان مستقیم در زمین کاشت، ولی انواع فرانسوی و آلمانی بیشتر از طریق تقسیم ریشه یا قلمه‌زنی تکثیر می‌شوند.

• برای جلوگیری از گسترش زیاد ریشه‌ها، بهتر است گیاه در گلدان یا با موانع ریشه در خاک کاشته شود.

برداشت و استفاده

• برگ‌ها بهترین عطر خود را قبل از گل‌دهی دارند.

• در آشپزی برای تهیه سس‌های سرکه‌ای، ماهی، مرغ، سالادها و خوراک‌های سبزیجات به‌کار می‌رود.

• در طب سنتی برای بهبود هضم، تقویت اشتها و رفع مشکلات گوارشی استفاده می‌شود.

آویشن (Thymus vulgaris)

نام‌های دیگر: آویشن باغی، آویشن رومی
خانواده: نعنائیان (Lamiaceae)

معرفی و ویژگی‌ها

آویشن یک گیاه نیمه‌بوته‌ای است که حداکثر تا ۴۰ سانتی‌متر رشد می‌کند. برگ‌های کوچک و خاکستری-سبز دارد و از اردیبهشت خوشه‌های گل سفید تا صورتی روشن تولید می‌کند.

به عنوان ادویه، آویشن برای خوش‌طعم کردن غذاهای سنگین و گوشتی استفاده می‌شود. روغن اسانسی آن سرشار از تیمول است که خاصیت ضدعفونی‌کننده، ضدباکتری و تقویت‌کننده سیستم تنفسی دارد.

خواص دارویی

• بهبود سرماخوردگی و سرفه

• اثر ضدعفونی‌کننده و ضدباکتری

• کمک به هضم غذا

• تقویت سیستم ایمنی

کاشت و نگهداری

• شرایط خاک: مشابه اورگانو – خاک سبک، دارای زهکشی خوب و آفتاب‌دوست.

• فاصله کاشت: ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر.

• گیاهان مسن‌تر بهتر است هر چند سال یکبار تقسیم شوند تا جوان‌سازی شوند.

نمونه ارقام پرکشت:

• ‘Compactum’ (رشد کوتاه)

• ‘Deutscher Winter’ (مقاوم در برابر سرما)

• ‘Fredo’ (رشد گرد و کوتاه)

• ‘Silver Posie’ (برگ‌های نقره‌ای)

• ‘Tim’ (مقاوم و متراکم)

برداشت

• از اردیبهشت تا مهر می‌توان برگ‌ها و سرشاخه‌های گل‌دار را برداشت کرد.

• برای خشک‌کردن، بهتر است گیاه درست قبل از گل‌دهی چیده شود.

• می‌توان آن را تازه یا خشک در غذا استفاده کرد یا برای تهیه دمنوش و روغن گیاهی بهره برد.

استفاده در آشپزی

آویشن یکی از ادویه‌های اصلی پاستا، پیتزا، گوشت و سبزیجات است و طعم آن هنگام حرارت‌دهی آزاد می‌شود.

 

نعناع (Mentha)

نام‌های دیگر:

• نعناع، نعناع فلفلی ، نعناع چای.نعناع سیب .نعناع لیمویی .نعناع گربه

• تیره نعناعیان (Lamiaceae)

معرفی

حدود ۲۵ گونه وحشی نعناع وجود دارد که بسیاری از آن‌ها در اروپا رشد می‌کنند. این گونه‌ها به‌طور طبیعی و نیز با کمک انسان با یکدیگر تلاقی پیدا کرده‌اند و گونه‌های بی‌شماری به وجود آمده‌اند. نعناع فلفلی حاصل یک تلاقی خودبه‌خودی بین نعناع سنبله‌ای (Mentha spicata) و نعناع آبی (M. aquatica) است که در قرن هفدهم در انگلستان شکل گرفت.

این گیاه علفی، پایا و بوته‌ای، بین ۵۰ تا ۸۰ سانتی‌متر ارتفاع دارد. برگ‌های بیضی‌شکل و سبز تیره آن، به همراه گل‌آذین‌های سنبله‌ای با گل‌های ارغوانی-صورتی، شباهت زیادی به سایر گونه‌های نعناع دارند. تفاوت مهم آن، وجود مقدار بالای منتول در روغن اسانسی است که طعمی تند و خنک به گیاه می‌دهد. این ویژگی باعث اثرات ضدباکتری، ضداسپاسم، ضدالتهاب و آرام‌بخش نعناع فلفلی شده است. البته استفاده طولانی‌مدت و زیاد از آن می‌تواند برای معده مضر باشد.

به‌عنوان جایگزین، گونه‌های فاقد منتول مانند Spearmint (Mentha spicata) یا نعناع سیبی (M. suaveolens) نیز کشت می‌شوند.

---

شرایط رشد و کاشت

• خاک: حاصلخیز، سبک، مرطوب و زهکشی‌شده

• فصل کاشت: بهار یا اوایل تابستان

• فاصله کاشت: ۳۰–۴۰ سانتی‌متر

• روش تکثیر: بذر پاشی اواخر بهمن ماه(آموزش کاشت بذر انواع نعناع به روی متن کلیک کنید) و یا قلمه‌زنی یا جدا کردن ریزوم‌ها

• برای جلوگیری از پخش بی‌رویه، بهتر است در گلدان یا با استفاده از موانع ریشه (مثل ورقه‌های پلاستیکی مخصوص) کشت شود.

• به آب‌دهی منظم در خشکی‌های طولانی نیاز دارد و در زمستان‌های بسیار سرد، بهتر است پوشش حفاظتی داشته باشد.

---

مراقبت و حفاظت گیاه

• از کاشت متراکم و خیس‌شدن برگ‌ها جلوگیری کنید تا خطر بیماری‌هایی مثل زنگ نعناع، سفیدک پودری یا لکه‌برگی کاهش یابد.

• در صورت بروز آفات مانند شته‌ها و زنجره‌ها، برگ‌های آلوده را سریعاً حذف کنید.

---

برداشت

• زمان برداشت: برگ‌ها و سرشاخه‌های جوان را از اسفند/فروردین تا شهریور می‌توان چید.

• برای خشک‌کردن، برداشت را کمی پیش از گل‌دهی (خرداد یا تیر) انجام دهید.

• برگ‌های تازه برای چای، دمنوش، سالاد و شیرینی‌پزی استفاده می‌شوند.

---

کاربردها

• تازه یا خشک‌شده در چای و دمنوش

• افزودنی به سالادها و دسرها

• استفاده در صنعت داروسازی و آرایشی به دلیل خاصیت خنک‌کنندگی و ضدالتهابی

نعناع یکی از خوش‌عطرترین گیاهان دارویی است که در تهیه نوشیدنی‌ها، چای، سالاد، دسر و غذاهای خاورمیانه‌ای کاربرد زیادی دارد. این گیاه به‌سرعت رشد می‌کند و برای کاشت در گلدان یا باغچه بسیار مناسب است.

پونه نعناعی Pennyroyal Mint.

نعناع گربه Cat’s Mint.

نعناع دشتی Pepper Mint.

نعناع موهیتو Mint.

نعناع سیب Apple Mint.

اورگانو (Oregano) – Origanum vulgare

نام‌های دیگر: مرزنگوش وحشی، مرزنجوش کوهی
خانواده: نعنائیان (Lamiaceae)

معرفی و ویژگی‌ها

اورگانو در نواحی خشک و گرم اروپا و آسیا رشد می‌کند. در مناطق ما یک گیاه چندساله نیمه‌چوبی است که ارتفاع آن تا ۷۰ سانتی‌متر می‌رسد. برگ‌های کوچک و بیضی‌شکل آن از تیر تا سپتامبر همراه با گل‌های بنفش صورتی شکوفا می‌شوند و زنبورها و پروانه‌ها را جذب می‌کنند.

گونه‌های مختلف اورگانو وجود دارند:

• اورگانو معمولی (Origanum vulgare): با عطر ملایم، پرکاربرد در آشپزی.

• اورگانو یونانی (Origanum heracleoticum): با عطر و طعم قوی‌تر، ادویه اصلی پیتزا.

• انواع دیگری هم وجود دارند که رایحه متفاوتی دارند و گاهی به‌صورت تخصصی در آشپزی یا داروسازی استفاده می‌شوند.

خواص دارویی اورگانو شامل:

• خاصیت ضدالتهابی

• کمک به هضم غذا

• خلط‌آور و ضدسرفه

• بهبود سرماخوردگی

کاشت و نگهداری

• خاک: سبک، خشک، دارای زهکشی خوب و کمی آهکی

• نور: آفتاب کامل

• کاشت: می‌توان از بذر در اسفند تا خرداد کاشت یا نشاها را از نیمه اردیبهشت در زمین با فاصله ۳۰ سانتی‌متر نشاند.

• جوانه‌زنی بذرها ممکن است زمان‌بر باشد.

برداشت و استفاده

• برگ‌ها و سرشاخه‌های گل‌دار از تیر تا مهر بهترین عطر و خواص را دارند.

• می‌توان آن‌ها را تازه یا خشک مصرف کرد.

• کاربرد در آشپزی: ادویه محبوب برای پیتزا، پاستا، سالاد، گوشت، ماهی و سبزیجات.

• کاربرد دارویی: تهیه دمنوش برای تقویت هضم، رفع سرماخوردگی و بهبود سرفه.

• روغن اورگانو از قوی‌ترین روغن‌های گیاهی ضدباکتری است.

آموزش کاشت بذر اورگانو به روی متن کلیک کنید…

 

امیدوارم مطالب فوق مورد پسند شما عزیزان قرار گرفته شده باشد.