طراحی و ایجاد بسترهای کاشت و باغچه‌ها
طراحی و ایجاد بسترهای کاشت و باغچه‌ها چگونه باید باشند: اگر برای باغچه سبزیجات و گیاهان دارویی خود، تقسیم‌بندی ساده‌ای در نظر گرفته‌اید، با آماده‌سازی کامل خاک، مهم‌ترین بخش از راه‌اندازی اولیه را پشت سر گذاشته‌اید.
اکنون تمرکز اصلی بر چیدمان بسترهاست. کار بیشتری پیش‌رو است اگر بخواهید مسیرهای دائمی با سنگفرش بسازید یا طراحی خاصی برای شکل بسترها داشته باشید. پیشنهاد میشود که این کارها را هرچه زودتر و ترجیحاً در پاییز انجام دهید—مخصوصاً اگر لوله‌کشی آب یا برق نیز مدنظر باشد. تکمیل آماده‌سازی خاک تا پیش از شروع فصل سرما باعث میشود که در بهار بدون نگرانی و تأخیر، کار کاشت را آغاز کنید.
علامت‌گذاری و نشانه‌گذاری
در باغچه‌های کوچک نیازی به نقشه‌کشی دقیق نیست، اما برای فضاهای بزرگ‌تر داشتن طرح اولیه (مثلاً به‌صورت دایره‌ای یا مارپیچی) می‌تواند مفید باشد. حتی یک طرح اولیه ساده روی کاغذ می‌تواند نقاط ضعف یا قوت طراحی را مشخص کند.
برای تهیه نقشه، بهتر است از یک پلان با مقیاس مناسب استفاده شود (مثلاً ۱:۵۰ یا ۱:۱۲۰) و مکان اجزایی مانند درختچه‌ها، محوطه کمپوست و مسیرهای عبور به‌وضوح در آن مشخص گردد. با بررسی نور، جهت وزش باد، و عادات تردد در محوطه، می‌توانید چیدمان را بهینه‌تر طراحی کنید.
برای نشانه‌گذاری فیزیکی، استفاده از ریسمان و چوب‌نشانه‌ها کمک می‌کند تا مرز بسترها و مسیرهای عبور مشخص شود. در صورت نیاز به اشکال دایره‌ای یا منحنی، ریسمان‌ها را در فواصل مساوی با چکش یا پایه‌های چوبی ثابت کنید.
مسیرها و مرزبندی‌ها
بهترین گزینه برای مسیرهای اصلی، سنگفرش با صفحات بتنی یا سنگ‌ریزه است. این مسیرها باید حداقل ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر عرض داشته باشند. برای پایداری بیشتر، توصیه میشود که سطح زیر سنگفرش را با یک لایه شن یا ماسه متراکم کنید تا تثبیت شود.
مرزبندی بسترها نیز، بسته به طرح، می‌تواند با سنگ‌های طبیعی، الوار چوبی یا نوارهای پلاستیکی انجام شود. این مرزها نه تنها زیبایی فضا را افزایش می‌دهند، بلکه از فرسایش خاک جلوگیری کرده و مسیرهای عبور را مشخص می‌سازند.
طراحی مسیرها و مرزبندی باغچه‌ها
پس از آماده‌سازی خاک و ایجاد بسترهای کاشت، نوبت به مسیرهای عبور و مرزبندی بسترها می‌رسد. مسیرهای اصلی معمولاً با صفحات سنگی، آجر یا سنگ‌ریزه طراحی میشوند و برای جلوگیری از رشد علف‌های هرز، لایه‌ای محافظ در زیر آنها نصب می‌گردد. بهتر است این مسیرها با شیب ملایم در دو طرف اجرا شوند تا از تجمع آب و ایجاد گودال جلوگیری شود.
عرض مناسب برای مسیرهای فرعی بین بسترها حدود ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر در نظر گرفته میشود.
ایده‌هایی برای مرزبندی بسترها
برای زیباسازی و سازمان‌دهی بهتر بسترهای کاشت، می‌توان از سنگفرش، آجر، تخته‌های چوبی یا محصولات آماده مانند نوارهای پلاستیکی و فلزی استفاده کرد. حتی می‌توان از نیم‌پالیزهای چوبی (نیم‌دایره‌های چوبی آماده) استفاده نمود که ظاهری منظم‌تر و مرتب‌تر به باغچه می‌دهند.
هر نوع مرزبندی، حتی اگر چند سانتی‌متر در خاک مرطوب فرو برود، با گذشت زمان تحت تأثیر رطوبت و فرسایش قرار می‌گیرد و باید پس از چند سال تعویض گردد. با این حال، این مرزبندی‌ها از نفوذ علف‌های هرز جلوگیری کرده و مراقبت از کناره‌های بسترها را آسان‌تر میکنند.
مرزبندی زنده با گیاهان
یکی از روش‌های جذاب برای مرزبندی بسترها، استفاده از گیاهان زنده است. مثلاً:
-
شمشاد کوتاه (Buxus sempervirens): مرز سنتی در باغ‌های روستایی که به‌خوبی فرم می‌گیرد.
-
گیاهان عطردار مانند:
این گیاهان نه تنها مرزبندی زیبایی ایجاد میکنند، بلکه با بوی خود برخی آفات را نیز دور نگه می‌دارند.
بدون مرزبندی (روش بی‌تخته)
در کشاورزی زیستی (بیولوژیک)، برخی باغداران از تقسیم‌بندی کلاسیک بسترها صرف‌نظر کرده و به جای آن، سبزیجات و گیاهان دارویی را در ردیف‌های موازی در سطح کل زمین می‌کارند. گونه‌های گیاهی به‌صورت چرخشی بین ردیف‌ها یا داخل همان ردیف‌ها کاشته میشوند.
در این روش، مسیرهای مراقبت نیز به‌صورت ساده و کاربردی بین ردیف‌ها شکل می‌گیرند و گاهی با مالچ، سنگ stepping stone یا صفحات تکی مشخص میشوند.
تخت‌های مرتفع کشت – کاربردی و منعطف
تخت‌های مرتفع یا بسترهای کشت بلند با استفاده از یک چارچوب ساخته میشوند که در اصل به‌جای خاک معمولی، ساختاری لایه‌ای دارند. این طراحی مزایای زیادی دارد:
-
کار راحت‌تر: امکان کار در حالت ایستاده یا نشسته بدون نیاز به خم شدن زیاد.
-
صرفه‌جویی در فضا: در فضاهای محدود، کارایی کشت را افزایش می‌دهد.
-
گزینه مناسب برای خاک‌های نامرغوب: در مناطق با خاک فقیر یا آلوده، بستر مرتفع با خاک دست‌چین‌شده، انتخابی بهینه است.
ابعاد پیشنهادشده برای تخت های مرتفع کشت:
-
ارتفاع: بین ۰٫۸ تا ۱ متر
-
عرض: بین ۱٫۲ تا ۱٫۵ متر
-
طول: قابل تنظیم بر اساس نیاز
ساختار لایه‌ای توصیه‌شده:
-
توری فلزی زیرین برای مقابله با نفوذ جوندگان
-
لایه زهکشی با سنگ‌ریزه یا شن
-
چمن پشت‌و‌رو شده (برای ایجاد حجم و تجزیه تدریجی)
-
برگ‌های مرطوب یا مواد آلی سبک
-
کمپوست نیمه‌تجزیه‌شده (فرش‌کمپوست)
-
خاک غنی‌شده با کمپوست برای سطح کشت
این لایه‌بندی با گذشت زمان تجزیه شده و مواد مغذی را به تدریج در اختیار گیاهان قرار می‌دهد.
مزایای طراحی تخت های مرتفع کشت
-
عناصر آماده مانند تخته‌های چوبی یا آجرهای پیش‌ساخته، در بازار موجودند.
-
امکان استفاده از چوب‌های فشرده یا حرارت‌دیده برای دوام بیشتر وجود دارد.
-
در طراحی‌های پایدارتر، می‌توان از دیواره‌های سنگی یا آجری نیز بهره برد.
نکته: برای استفاده چندساله، کف بستر با توری فلزی پوشانده میشود و می‌توان دیواره‌های داخلی را با فویل یا لایه عایق نیز تقویت کرد.
کاربرد انعطاف‌پذیر برای سبزی‌ها و گیاهان دارویی
اگر قصد دارید در این بستر گیاهانی مانند توت‌فرنگی یا سبزیجات معطر (ریحان، نعناع، مرزه و …) بکارید، این ترکیب لایه‌ای می‌تواند شرایطی ایده‌آل برای رشد فراهم کند—حتی اگر خاک طبیعی منطقه ضعیف باشد.
یک طراحی خلاقانه: مارپیچ گیاهان دارویی:
مارپیچ گیاهان دارویی نوعی تخت‌کاشت خلاقانه است که امکان کشت چند نوع گیاه با نیازهای متفاوت را در یک فضا فراهم می‌کند. این طراحی شبیه تپه‌ای مارپیچ است که با افزایش ارتفاع، شرایط آبی و نوری متفاوتی ایجاد می‌کند:
-
پایه مرطوب‌تر برای گیاهان رطوبت‌دوست
-
بالاترین نقطه خشک‌تر برای گیاهان مدیترانه‌ای مانند آویشن، رزماری و اسطوخودوس
در فضاهای کوچک نیز می‌توان از این طراحی برای بهره‌وری بیشتر و زیبایی بصری استفاده کرد.
بسترهای تپه‌ای و مرتفع: سطح بالاتری از بهره‌وری
Hochbeet (تخت مرتفع) و Hügelbeet (تخت تپه‌ای) از روش‌های مؤثر و کلاسیک در باغبانی هستند که هم مزایای ارگونومیک و هم ارزش تغذیه‌ای بالایی دارند.
مزایای اصلی این بسترها:
-
دسترسی آسان‌تر برای کاشت و نگهداری، به‌ویژه برای افراد مسن یا دارای مشکلات حرکتی.
-
افزایش دمای خاک در اثر فرآیند تجزیه مواد آلی، که باعث رشد سریع‌تر گیاهان میشود.
-
تغذیه تدریجی گیاهان از طریق تجزیه لایه‌های ارگانیک مانند چمن، برگ و کمپوست.
-
کنترل بهتر رطوبت و زهکشی مناسب، به‌ویژه در خاک‌های سنگین یا مرطوب.
اصول ساخت (تخت کشت تپه‌ای):
-
ساخت این تخت‌ها معمولاً در پاییز انجام میشود.
-
عرض: ۱٫۵ متر | طول: ۴ متر یا بیشتر | ارتفاع مرکزی: تا ۱٫۳ متر
-
چیدمان بستر به‌صورت لایه‌ای از پایین به بالا:
-
شاخ و برگ ضخیم (مانند شاخه‌های درخت) برای ایجاد زهکشی اولیه و تهویه
-
چمن وارونه همراه با خاک ریشه‌دار برای شروع فرآیند تجزیه
-
مواد آلی نیمه‌تجزیه‌شده (مانند کود دامی) برای تغذیه گیاهان
-
کمپوست تازه برای تقویت سطح
-
خاک مرغوب سطحی برای کاشت گیاهان
-
نکات کاربردی:
-
جهت‌گیری بسترها به سمت شمال-جنوب توصیه میشود تا نور خورشید به‌طور یکنواخت دریافت شود.
-
گیاهان باید بر اساس نیاز نوری و عمق ریشه انتخاب شوند.
-
در سال اول استفاده، این بسترها برای سبزیجات با نیاز غذایی بالا (مانند کاهو، کلم، گوجه‌فرنگی) بسیار مناسب‌اند.
-
در سال‌های بعد، خاک کمی افت می‌کند و برای گیاهان سبک‌تر قابل استفاده میشود.
چه گیاهانی در حاشیه بسترها مناسب‌اند؟
گیاهانی مانند کالاندولا (گل همیشه‌بهار) و گل جعفری به‌عنوان مرزبان‌های طبیعی به کنترل نماتودها و آفات خاکی کمک میکنند و ظاهر تخت را نیز زیباتر می‌سازند. با این حال، رعایت فاصله‌گذاری مناسب برای جلوگیری از رقابت گیاهان الزامی است.
مارپیچ گیاهان دارویی: یک راهکار جذاب و کاربردی
مارپیچ گیاهان دارویی راهی هوشمندانه و زیبا برای کاشت انواع مختلف گیاهان در فضای محدود است. این ساختار نه‌تنها از نظر بصری چشم‌نواز و خاص است، بلکه به دلیل تنوع شرایط رشد در قسمت‌های مختلف آن، امکان پرورش انواع گیاهان با نیازهای متفاوت را فراهم می‌کند.
مزایای کلیدی:
-
تنوع اقلیمی در یک فضا: از پایه‌ی مرطوب و نیم‌سایه تا نوک آفتابی و گرم، هر بخش از مارپیچ شرایط زیستی متفاوتی فراهم می‌کند.
-
مناسب برای گیاهان دارویی: در پایین‌ترها می‌توان گیاهانی مانند شاهی آبی یا نعناع را کاشت، در میانه‌ها گیاهانی مانند جعفری، شوید و ریحان، و در بالا گیاهان مقاوم به خشکی مانند آویشن، رزماری و مریم‌گلی.
-
استفاده بهینه از فضا: با تنها ۲ متر قطر، می‌توانید چندین نوع گیاه را در یک ساختار پرورش دهید.
-
سازگاری با طراحی منظر: مارپیچ گیاهان دارویی می‌تواند به‌خوبی با باغچه‌های دیگر، برکه‌ی کوچک یا مسیرهای سنگفرش ترکیب شود.
نحوه ساخت:
-
محل مناسب انتخاب کنید
جهت‌گیری مارپیچ به سمت جنوب‌شرقی بهترین بازده را دارد. -
پایه‌ریزی و زهکشی
ابتدا با بیل یک گودال به عمق ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر بزنید و با لایه‌ای از شن، سنگ‌ریزه یا خرده‌سنگ برای زهکشی پر کنید. -
چیدن سنگ‌ها
از بیرون مارپیچ به سمت مرکز شروع کنید و سنگ‌ها را لایه‌لایه روی هم بچینید، به‌گونه‌ای که ارتفاع تدریجی افزایش یابد. می‌توان از آجرهای بازیافتی، سنگ‌های طبیعی یا ترکیب آنها استفاده کرد. -
پر کردن لایه‌های خاک
در قسمت پایین‌تر خاک مرطوب و غنی از کمپوست بریزید. به‌تدریج که به بالای مارپیچ نزدیک می‌شوید، خاک را سبک‌تر و شنی‌تر کنید. این کار شرایطی مشابه زیست‌گاه‌های طبیعی مختلف برای گیاهان مختلف ایجاد می‌کند.
نکات تکمیلی:
-
مارپیچ را می‌توان در کنار یک برکه یا استخر کوچک ساخت تا بخش پایینی همیشه مرطوب بماند.
-
برای حفظ رطوبت و جلوگیری از فرسایش خاک، می‌توان در قسمت‌های بالا از مالچ یا پوشش گیاهی استفاده کرد.
-
اگر سنگ‌ها را به‌درستی و با فاصله مناسب بچینید (۵۰–۶۰ سانتی‌متر بین ردیف‌ها)، تعادل ساختار تضمین میشود.
مارپیچ گیاهان دارویی، ترکیبی از طراحی هوشمندانه، زیبایی طبیعی و کاربرد عملی در فضای محدود است. با اندکی تلاش می‌توانید آن را به نگین باغچه‌ی خود تبدیل کنید.
برنامه‌ریزی برای کاشت در باغ سبزیجات و گیاهان دارویی
اگر قرار است بیش از یکی دو جوی کاشته شوند، “کاشت خودجوش” خیلی زود به محدودیت می‌رسد. بعید است که بتوان به‌صورت تصادفی شرایط رشد بهینه برای گیاهان را فراهم کرد. برای داشتن برداشت متنوع و پایدار، بهتر است زمان مناسبی را به برنامه‌ریزی اختصاص داد.
اگر می‌خواهید از زمین به شکل بهینه استفاده کنید و کشت‌های متوالی، تناوب کشت و کشت مخلوط را در نظر بگیرید، لازم است با دقت بیشتری وارد عمل شوید. این فرایند می‌تواند در ماه‌های سرد زمستان به فعالیتی سرگرم‌کننده تبدیل شود و اشتیاق شما را برای فصل بعد بیشتر کند.
اگر زمان بیشتری دارید، پیشنهاد میشود مجموعه‌ای از بذرها و گیاهان مختلف را بررسی کرده و با گونه‌ها و انواع جدید آشنا شوید. این کار می‌تواند هم باغ شما را غنی کند و هم تنوع غذایی سفره‌تان را افزایش دهد.
در زمان مناسب، در مکان مناسب
در برنامه‌ریزی باغ‌های خوراکی، دو موضوع اصلی مطرح است:
۱. طراحی مناسب جوی‌ها و مسیرهای دسترسی
۲. انتخاب بهترین زمان برای کاشت هر گیاه در طول سال
به عبارت دیگر: کدام گیاه برای کدام موقعیت و چه زمانی مناسب است؟ اگر این موارد را با دقت در نظر بگیرید، شانس موفقیت شما بالا می‌رود.
نکاتی کلیدی برای برنامه‌ریزی کشت
-
انتخاب گونه مناسب: ارقام مختلف یک گونه می‌توانند از نظر طعم، ظاهر و مقاومت بسیار متفاوت باشند. برخی گونه‌ها برای دوره‌های کشت خاصی مناسب هستند، مانند انواع زودرس کاهو که در بهار کاشته میشوند.
-
زمان کاشت و انتقال نشاء: هر گیاه بازه زمانی مشخصی برای کاشت دارد که باید رعایت شود. این زمان معمولاً روی بسته بذر درج شده و به برداشت پربار و موفق کمک می‌کند. در کاشت گلخانه‌ای یا زیر پوشش پلاستیکی، استثناهایی نیز وجود دارد.
-
فاصله‌ی کاشت: همان‌طور که زمان کاشت مهم است، رعایت فاصله بین گیاهان نیز ضروری‌ست. فاصله کم باعث افزایش خطر بیماری میشود.
-
میزان کاشت و برداشت: میزان کاشت بستگی به نیاز و تجربه شما دارد. اگر گیاهان به‌صورت جداگانه و پراکنده کاشته شوند (مانند کلم، کرفس، پیاز)، معمولاً برداشت هدفمند راحت‌تر است. اما گیاهانی مانند نخود و لوبیا زمانی ارزشمندند که در حجم بیشتری کشت شوند.
تناوب کاشت در باغ سبزیجات و گیاهان دارویی
نمونه‌هایی از تناوب کاشت مؤثر:
در بالا تصاویری از سه سال تناوب کاشت در دو نوع ترکیب مختلف آورده شده است:
-
ردیف بالا (از چپ به راست):
-
سال اول: گوجه‌فرنگی
-
سال دوم: پیاز و هویج در کشت ترکیبی
-
سال سوم: نخود یا لوبیا
-
-
ردیف پایین (از چپ به راست):
-
سال سوم: لوبیای بوته‌ای
کاشت‌های بعدی (کشت متوالی)
برخی سبزیجات و گیاهان یک‌ساله مانند کاهو، اسفناج، تربچه، شوید و جعفری، پس از چند هفته برداشت میشوند. این نوع گیاهان را می‌توان چند بار در سال و حتی در مقادیر کم کاشت. هنگام انتخاب بذر، حتماً به گونه‌هایی با فصل رشد کوتاه توجه داشته باشید.
در برخی سبزیجات مانند هویج یا کلم، کشت زمان‌بندی‌شده و متوالی نیز امکان‌پذیر است، اما باید با دقت برنامه‌ریزی شود تا سلامت و باردهی گیاهان تحت‌تأثیر قرار نگیرد.
کشت‌های پیش و پس از محصول اصلی
گیاهانی با دوره رشد کوتاه را می‌توان پیش یا پس از محصولات اصلی کاشت تا بیشترین استفاده از زمین را داشته باشید.
کشت ترکیبی
ترکیب گونه‌های مختلف در یک بستر کشت، علاوه بر افزایش تنوع، تأثیر مثبتی بر سلامت خاک و گیاهان دارد.
تناوب و پیوستگی کشت
اگر در طول یک سال یا در سال بعد، یک محصول مشابه در همان محل قبلی کاشته شود، ممکن است خاک خسته شود یا آفات و بیماری‌ها افزایش یابند. به همین دلیل، برنامه‌ریزی دقیق در انتخاب گونه‌ها ضروری است. این مسئله تأثیر مستقیمی بر سلامت گیاهان دارد.
در نگاه اول، ممکن است این برنامه‌ریزی پیچیده به نظر برسد، اما با تجربه، هر سال آسان‌تر میشود. ایجاد لیست برنامه‌ریزی، طراحی جوی‌ها و ثبت گونه‌های کاشته‌شده بسیار مفید است.
توصیه کاربردی:
دفترچه‌ای مخصوص باغ خود تهیه کنید تا در آن ثبت کنید که چه زمانی، چه چیزی کاشتید، کدام گونه عملکرد بهتری داشت و وضعیت آب‌وهوا چگونه بود. این دفترچه تبدیل به گنجینه‌ای برای فصل‌های بعد خواهد شد.
مرور کلی بر سبزیجات و گیاهان دارویی یک‌ساله
(براساس نیاز غذایی: پرنیاز، میان‌نیاز، کم‌نیاز)
| خانواده گیاهی | نوع گیاه و نیاز غذایی |
|---|---|
| والریناسی‌ها | کم‌نیاز: کاهو |
| گاوزبان‌سانان | کم‌نیاز: گل گاوزبان |
| چتریان | پرنیاز: رازیانه، کرفس غده‌ای و ساقه‌ای |
| اسفناج‌سانان | میان‌نیاز: چارد، چغندر قرمز
کم‌نیاز: اسفناج |
| کاسنی‌سانان | میان‌نیاز: انواع اندیو، کاهو پیچ، کاهوی رومی، کاسنی ایتالیایی، کاسنی قندی
کم‌نیاز: بابونه، گل همیشه‌بهار، تگتس، گل‌های مناسب برای کود سبز |
| شب‌بوئیان | پرنیاز: گل‌کلم، کلم بروکلی، کلم‌برگ سبز و قرمز
میان‌نیاز: کلم چینی، کلم‌قمری، تربچه، شلغم
کم‌نیاز: کاهوی آسیایی، انواع تربچه، شابانک، رازیانه خوراکی، خردل، کلزا |
| کدوسانان | پرنیاز: خیار، کدو، کدو سبز، ملون شیرین |
| نعناعیان | کم‌نیاز: ریحان، مرزنجوش، آویشن، آویشن باغی |
| بادنجانیان | پرنیاز: فلفل، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی
میان‌نیاز: بادمجان |
| خانواده خرفه | کم‌نیاز: خرفه، خرفه زمستانی |
| باقالی ها | میان‌نیاز: لوبیا، لوبیای آتشین و لوبیای رونده
کم‌نیاز: نخودفرنگی، شبدر، یونجه، لپین، سرادلا |
| گندمیان | پرنیاز: ذرت شیرین |
| پیازیان | میان‌نیاز: تره‌فرنگی، پیاز
کم‌نیاز: سیر، پیازچه، برگ سیر |
توجه گیاهانی که در ادامه متن نام برده میشوند نباید بعد از یکسال کشت مجددا همانجا کاشته بشوند زیرا هم ضعیف رشد میکنند و هم مکانی مناسب برای رشد افات میشود:
رازیانه.هویج.کرفس.جعفری.برگ کرفس.شوید.رازیانه غده ای.کلم و انواع گل کلم.پاک چوی.خردل.کلزا.خیار .کدو مسمایی.ملون.کدو حلوایی.مرزه.مایوراناو پیاز.
توصیه این گیاهان یا نسبت به کاشت دوباره در همان مکان حساس هستند یا در برابر آفات به‌شدت آسیب‌پذیرند.
تناوب کاشت، پیوستگی و چرخه کشت
اصول پایه در تناوب کاشت:
ساکنان دائمی بسترها (گیاهان چندساله)
تناوب کشت: برنامه‌ریزی برای بهره‌وری بیشتر
کشت ترکیبی: هم‌زیستی سودمند گیاهان
تصویر:
چه گیاهانی با هم سازگارند؟
= هم‌نشین خوب (سازگار در رشد و سلامت)
= هم‌نشین بد (رقابت یا اثر منفی)گوجه‌فرنگی :
خوب با: سیر، جعفری، پیاز، کاهو، هویج، ریحان به خصوص ریحان دارچینی زیرا ریحان دارچینی قابلیت دفع آفات و بیماری در گوجه فرنگی را دارد. بد با: سیب‌زمینی، رازیانهخیار :
خوب با: لوبیا، شوید، تربچه، ریحان، کاهو بد با: گوجهفرنگیلوبیا :
خوب با: خیار، کرفس، گل‌کلم، کلم‌قمری بد با: پیاز، سیرکاهو :
خوب با: هویج، تربچه، توت‌فرنگی، کلم‌پیچ بد با: جعفریهویج :
خوب با: پیاز، نخودفرنگی، کاهو، گوجه‌فرنگی بد با: شوید
نکته: هنگام خرید نشاء، ریشه‌ها را بررسی کنید: ریشه باید سالم و بدون پیچ‌خوردگی باشد. گیاه نباید بیش‌ازحد کشیده و ناتوان به نظر برسد.
دیدگاهتان را بنویسید
می خواهید در گفت و گو شرکت کنید؟خیالتان راحت باشد :)